Latinska sintaksa 1 (akad. god. 2006/2007)

Neven Jovanović

1  Obavezna lektira za drugu godinu studija latinskog jezika i rimske književnosti

1.1  Caesar

1.2  Cicero

• In Catilinam oratio prima
• Pro Archia poeta oratio

1.3  Vergilius

• Bucolicon liber, izbor: buc. 1, buc. 4. - Na raspolaganju izdanja s engleskim komentarom.
• Georgica, izbor: georg. 1: 1-42; georg. 2: 136-176, 458-540; georg. 3: 1-48; georg. 4: 66-85, 453-527. - Na raspolaganju izdanja s engleskim komentarom.
• Aeneis. U cijelosti: A. 1; 2; 4; A. 6 izbor: st. 42-211, 264-316, 384-476, 548-579, 637-759. - Na raspolaganju engleski komentari A. 2 i 4; ostali komentari uglavnom su na njemačkom.

1.4  Propertius

1.5  Sallustius

1.6  Seneca

2  Obavezna lektira po slobodnom izboru

3  Parcijalno polaganje lektire

• Seneca (ep. 1, 2, 12),
• Vergilius (A. 1 ili 2),
• Sallustius (u cijelosti).

4  Literatura

4.1   Obavezna

4.2   Dopunska i toplo preporučena

• R. Kühner, Ausführliche Grammatik der Lateinischen Sprache, II Bd: Satzlehre, Hannover: Hahnsche Buchhandlung, 1912. (pretisak: 1997)
• R. Katičić, Sintaksa hrvatskoga književnog jezika. Nacrt za gramatiku, Zagreb: JAZU, Globus, 1986.
• H. Menge, Lehrbuch der Lateinischen Syntax und Semantik. Völlig neu bearbeitet von Thorsten Burkard und Markus Schauer, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2000.
• H. Pinkster, Lateinische Syntax und Semantik, Tübingen: Francke, 1988.
• A. Traina, T. Bertotti, Sintassi normativa della lingua latina (Vol. I-III), Firenze: Cappelli editore, ³ 1973.
• Frederic M. Wheelock, Wheelock's Latin, Revised by Richard A. LaFleur, New York: HarperCollins, ⁶2000.
• M. Žepić, Latinske i hrvatske zadaće o skladnji latinskoga jezika (I. dio: O padežima; II. dio: O načinima), Zagreb: Kr. sveučilišna knjižara Fr. Suppana (Kugli i Deutsch), ⁴ 1902.

4.3  Rječnici (preporuke i informacije)

• Georges, Karl Ernst, Lateinisch - Deutsch. Ausführliches Handwörterbuch. Elektronische Ausgabe der 8. Auflage (1913/1918), Berlin: Directmedia, 2002. (Digitale Bibliothek Band 69)
• P. G. W. Glare (ur.), Oxford Latin Dictionary, Oxford: Clarendon Press, 1982. (puno pretisaka)
• C. T. Lewis - C. Short, A Latin Dictionary, Oxford: Clarendon Press, ¹ 1879. (puno pretisaka)
• J. Marević et al, Lexicon Latino-Croaticum encyclopaedicum, Velika Gorica: Marka, 2000. (cum cautione!)
• M. Žepić, Hrvatsko-latinski rječnik, Zagreb: Nediljko Dominović, 1993. (pretisak)

5  Kalendar i plan zimskog semestra

1. (14. 10) Uvod. Glagolski načini. Consecutio temporum: indikativ, konjunktiv.
2. (21. 10) Consecutio temporum (GGP § 572-73).
3. (28. 10) Načini u prostoj rečenici (apsolutna upotreba načina).
4. (4. 11) Revizija consecutio, načini. Zavisno upitne rečenice.
5. (11. 11) Zavisno zahtjevne rečenice.
6. (18. 11) Rezime upitnih i zahtjevnih. PISMENI ISPIT: CONSECUTIO TEMPORUM (BLIŽI SE ROK ZA PRIJAVU LEKTIRE PO IZBORU I TEKSTOVA ZA PARCIJALNO POLAGANJE!!)
7. (25. 11). Zavisno posljedične rečenice 1.
8. (2. 12). Posljedične 2. (DOGOVOR TERMINA ZA PARCIJALNO POLAGANJE LEKTIRE)
9. (9. 12). Zavisno uzročne (§ 615-623).
10. (16. 12.) Zavisno pogodbene 1 (§ 635-650).
11. (13. 1.) Pogodbene 2 (§ 651-656). PISMENI ISPIT: ZAVISNO UPITNE, ZAHTJEVNE, POSLJEDIČNE.
12. (20. 1.) Zavisno dopusne (§ 659-666).
13. (27. 1.) Rezime obrađenog. Evaluacija rada.

6  Kalendar i plan ljetnog semestra 2005. / 2006.

1. 3. ožujka Zavisno pogodbene rečenice 1 (GGP § 635-650).
2. 10. ožujka Pogodbene 2 (§ 651-656).
3. 17. ožujka Zavisni hipotetski period; prijave za parcijalno polaganje lektire 2.
4. 24. ožujka Zavisno dopusne (§ 659-666). Ispit iz pogodbenih rečenica!
5. 31. ožujka Zavisno poredbene (§ 667-675)
6. 7. travnja Odnosne 1 (§ 676-678)
7. 14. travnja Odnosne 2 (§ 679-687)
8. 21. travnja: nema nastave (treba nadoknaditi)
9. 28. travnja Pregled funkcija veznika cum i ut; ispit iz odnosnih rečenica; ispit iz parcijalne lektire 2 (treba se dogovoriti o roku).
10. 5. svibnja Uvod u sintaksu padeža; akuzativ (§ 356-380)
11. 12. svibnja Sintaksa genitiva (§ 394-411)
12. 19. svibnja Sintaksa ablativa (§ 412-444)
13. 26. svibnja Sintaksa ablativa 2
14. 2. lipnja Sintaksa dativa (§ 381-393); ispit iz genitiva i ablativa.
15. 9. lipnja: završetak nastave. Probni ispit, rezime, potpisi.

7  Consecutio temporum

1. Quo usque tandem (abuti), Catilina, patientia nostra?
2. Quo usque tandem (abuti) Catilina patientia nostra?
3. Catilinam roga quo usque (abuti) patientia nostra!
4. Interrogabatur Catilina quo usque (abuti) patientia nostra.
5. Quid proxima, quid superiore nocte (agere), ubi (esse), quos (convocare), quid consilii (capere), quem nostrum (ignorare) (arbitrari)?
6. aspice, quam saeuas increpere aura minas.
7. facite illa meo pallere ore magis!

1. Govorit ću [ono] što srdžba želi.
2. Idemo [onuda] kuda nijedna žena ne zna put.
3. Gledaj kakve boje rađa (= summittere) zemlja!
4. Ne bojim se da ćeš me smatrati manje vrijednim (= uilior) od drugih.
5. Iz određenog razloga još se ne mogu prisiliti (= adduci) da (= ut) to učinim.

Consecutio temporum: specijalni slučajevi

1. rečenice s quin, zavisno upitne (drugdje umjesto PFA stoji con. praes/impf);
2. neke zahtjevne: verba timendi, fraza: vide ne...;
3. ako treba naglasiti poslijevremenost.

1. Meministine me ante diem XII Kalendas Novembris dicere in senatu fore in armis certo die, qui dies futurus esset ante diem VI Kal. Novembris, C. Manlium, audaciae satellitem atque administrum tuae?
2. Sed nolite timere ne non iturus sit.
3. O bellum magno opere pertimescendum, cum hanc sit habiturus Catilina scortorum cohortem praetoriam!
4. Verum tamen quid sibi isti miseri volunt? num suas secum mulierculas sunt in castra ducturi?
5. Cynthia me docuit semper quaecumque petenda quaeque cauenda forent
6. quamuis magna daret, quamuis maiora daturus, non tamen illa meos fugit auara sinus.

1. nam me non ullae poterunt corrumpere, de te quin ego, uita, tuo limine uerba querar
2. nemo erat adeo tardus aut fugiens laboris, quin statim castris exeundum atque occurrendum putaret.
3. pollicebitur se in provinciam iturum neque, ante quem diem eat, definiet
4. Nullum intercedebat tempus, quin extremi cum equitibus proeliarentur.
5. nulli ex itinere excedere licebat, quin ab equitatu Caesaris exciperetur.

Naknađivanje PFA (GGP § 579-81)

1. PFA ne postoji ili treba izraziti pasiv;
2. slučajevi "bliske budućnosti":
   • sadržaj se odnosi na neposrednu budućnost (u G futurski izraz);
   • u G je izraz čekanja, očekivanja. (PFA bi oznčavala veći razmak: Cras ad te scribam quando rediturus sim).

se sperare dixerunt, si illud signum, quod videtis, solis ortum et forum curiamque conspiceret, fore ut ea consilia, quae clam essent inita contra salutem urbis atque imperii, inlustrarentur, ut a senatu populoque Romano perspici possent.

Moguće consecutio-nedoumice

Glavna vremena i načini

indikativ prezenta, konjunktiv prezenta, futur I, futur II, imperativ I, imperativ II, potencijal za sadašnjost, prohibitiv, perfectum praesens;

Sporedna (historijska) vremena i načini

indikativ imperfekta, konjunktiv imperfekta, indikativ perfekta, konjunktiv perfekta, indikativ pluskvamperfekta, konjunktiv pluskvamperfekta, historijski infinitiv;

Glavna ili sporedna vr. i nač.

historijski prezent, prezent u pismima;

Perfecta praesentia i ekvivalenti

scire

novisse, percepisse, perspexisse, didicisse, audivisse, vidisse etc.

in animo habere

statuisse, constituisse, decrevisse, animum induxisse;

adesse

venisse, redisse, revertisse;

ignorare

oblitum esse;

facere (non iam facere)

coepisse (desisse) facere.

Ako Z ovisi o participskom obliku

1. konjunktiv se ravna po finitnom glagolu (particip stoji relativno);
2. Menge dodaje: Infinitiv perfekta ponekad je jači od glavnog vremena.

8  Consecutio temporum, ispit

1. Rogavit Caesar ut locorum natura (cognoscere).
2. Nescio utrum Afranius pugnare (velle) necne.
3. Equites DCCCC, ut sibi praesidio (relinquere), dimittit.
4. Cognoscere volo per quem (stare) quo minus proelio (dimicare).

1. Vallo muniri vetat, ne procul videatur.
2. Omne prius est perfectum quam Afraniani intellegerent castra muniri.
3. Quaesivit quis reliquas legiones illuc traduxerit.

1. Cezara molimo da istraži teren.
2. Zapovijeda da kohorte budu prebačene ovamo.
3. Legija je ostala pod oružjem da bi obranila jarak.
4. Doznao je o kom je ovisilo hoće li doći do bitke.

9  Consecutio temporum, petminutni ispit

• Dopunite odgovarajućim konjuktivom glagola u zagradi.
  1. Nesciunt quid antequam (nasci) (accidere).
  2. Ut (amare), amabilis esto!
• Preoblikujte iz primarne consecutio u sekundarnu, i obratno.
  1. Rogat magister quotae declinationis nomen sit.
  2. Quaesivit cur epistula non esset confecta.
• Prevedite na latinski.
  1. Znamo što se smije, a što ne smije.
  2. Reći će nam zašto je ostala kod kuće.

Konjunktiv u glavnoj rečenici

• optativ: Atque utinam neges! Tu velim animo forti sis!
• hortativ: Amemus patriam, pareamus senatui, consulamus bonis, praesentes fructus neglegamus, posteritatis gloriae inserviamus! - Ne difficilia optemus!
• jusiv: Sit sermo lenis minimeque pertinax! Res familiaris augeatur ratione nec libidini pareat!
• coniunctivus imperativus: Ne sic vivas! Actum ne agas!
• prohibitiv
• imperativ za prošlost: Resisteres! Pateretur!
• koncesiv: Sit fur, sit sacrilegus: at est bonus imperator. Age, sit ita factum.

• dubitativ (prava pitanja): Quid agam? Quo me vertam? Quid facerent miseri aut quid recusarent?
• coniunctivus indignationis (zapravo izjave): Quid hoc homine facias? Cur ego non laeter?
• potentialis: Velim scire. Pace dicam tua. Hoc non dubitans dixerim. - Illi mirandum in modum (canes venaticos diceres) omnia pervestigabant.
• generalizirajući konjunktiv - Apud Asiaticos reperias inania quaedam verba.
• irrealis (pogodbeni periodi)

Attractio modi

1. Di tibi dent quaecunque optes.
2. Furetur quod queat.
3. Isto bono utare dum adsit; quum absit ne requiras.
4. Virtus facit ut eos diligamur in quibus ipsa inesse videatur.
5. Nemo adhuc inventus est cui quod haberet esset satis.
6. In Hortensio memoria fuit tanta ut quae secum commentatus esset ea sine scripto verbis eisdem redderet quibus cogitavisset.
7. Accidit ut nonnulli milites qui lignationis causa in silvas discessissent repentino equitum adventu interciperentur.
8. Si solos eos diceres miseros quibus moriendum esset, neminem tu quidem eorum qui viverent exciperes.
9. Cogerem te ut responderes nisi vererer ne Herculem ipsum ea quae pro salute gentium gessisset voluptatis causa gessisse diceres.
10. Si luce quoque canes latrent, quum deos salutatum aliqui venerint, opinor, iis crura suffringantur, quod acres sint etiam tum quum suspicio nulla sit.

Zavisno upitne rečenice

• prava pitanja (quaero, rogo, interrogo);
• neprava - verba dicendi, sentiendi (scimus, sentimus, intellegimus; dixit, nuntiavit, docuit, demonstravit; incertum est, multi dubitant)

• nominalna pitanja:
  quis, quid (quisnam, quis tandem); qui, quae, quod; qualis, quantus, quot; uter, cuius; ubi (ubinam), unde, quo (quonam), quando, qutiens, quorsus (quorsum), quoad; quid (= zašto), cur, cur non; qui (= kako?), quin, quomodo, quemadmodum, ut, quare, quamobrem, quam (+ pridjev, prilog; rjeđe + glagol), quantopere (+ glagol)
  pojačano: quis est qui... quid est quod... quid est cur...
• rečenična pitanja najčešće upitne čestice: -ně, nonně (niječno pitanje, očekujemo potvrdan odgovor; rijetko u zavisnima), num (u samostalnima očekujemo niječan odgovor), utrum, ăn
  pojačano num: numquis, numquid, numquando; ecquis, ecquid
  fraze: haud scio an, nescio an, dubitare an (= možda)
• disjunktivna pitanja
  -ne... an; utrum.... an; 0... an
  ... ili ne: ... an non (nezavisno); ... necne (zavisno)

• Analizirajte
  1. Fuisti igitur apud Laecam illa nocte, Catilina, distribuisti partes Italiae, statuisti, quo quemque proficisci placeret, delegisti, quos Romae relinqueres, quos tecum educeres, discripsisti urbis partes ad incendia, confirmasti te ipsum iam esse exiturum, dixisti paulum tibi esse etiam nunc morae, quod ego viverem.
  2. Hic ego vehemens ille consul, qui verbo civis in exilium eicio, quaesivi a Catilina, in nocturno conventu apud M. Laecam fuisset necne. Cum ille homo audacissimus conscientia convictus primo reticuisset, patefeci cetera; quid ea nocte egisset, quid in proximam constituisset, quem ad modum esset ei ratio totius belli descripta, edocui. Cum haesitaret, cum teneretur, quaesivi, quid dubitaret proficisci eo, quo iam pridem pararet, cum arma, cum secures, cum fasces, cum tubas, cum signa militaria, cum aquilam illam argenteam, cui ille etiam sacrarium domi suae fecerat, scirem esse praemissam.
  3. Atque hoc etiam sunt timendi magis, quod, quid cogitent, me scire sentiunt neque tamen permoventur. Video, cui sit Apulia adtributa, quis habeat Etruriam, quis agrum Picenum, quis Gallicum, quis sibi has urbanas insidias caedis atque incendiorum depoposcerit.
  4. Quis sim, scies ex eo, quem ad te misi. Cura, ut vir sis, et cogita, quem in locum sis progressus. Vide, ecquid tibi iam sit necesse, et cura, ut omnium tibi auxilia adiungas, etiam infimorum.
• Koje od ovih rečenica sadrže zavisno upitne?
  1. senatus, quae vellet, decernere non audebat.
  2. Misso ad vesperum senatu omnes, qui sunt eius ordinis, a Pompeio evocantur.
  3. Pollicetur L. Piso censor sese iturum ad Caesarem, item L. Roscius praetor, qui de his rebus eum doceant.
  4. dent operam consules, praetores, tribuni plebis, quique pro consulibus sint ad urbem, ne quid res publica detrimenti capiat.
  5. Caesar in eam spem venerat, se sine pugna et sine vulnere suorum rem conficere posse, quod re frumentaria adversarios interclusisset. Cur etiam secundo proelio aliquos ex suis amitteret? cur vulnerari pateretur optime de se meritos milites? cur denique fortunam periclitaretur? praesertim cum non minus esset imperatoris consilio superare quam gladio.
  6. de imperatoris fide quaerunt, rectene se illi sint commissuri.
  7. neque certum inveniri poterat, obtinendine Brundisii causa ibi remansisset, quo facilius omne Hadriaticum mare ex ultimis Italiae partibus regionibusque Graeciae in potestate haberet atque ex utraque parte bellum administrare posset, an inopia navium ibi restitisset
  8. Rogas me quid tristis ego sim?
• Preoblikujte sljedeće rečenice u zavisno upitne.
  1. uenit ad me saepe clamans quid agis, Micio?
  2. Dixin hoc fore?
  3. quid is fecit?
  4. non est flagitium facere haec adulescentulum?
  5. An ego totiens de eadem re audiam?
  6. quam hic non amauit meretricem? aut quoi non dedit aliquid?

Zahtjevne rečenice

9.1  Imenske zahtjevne (verba studii et voluntatis)

1. Peto a te vel, si pateris, oro, ut homines miseros conserves.
2. Hoc te primum rogo, ne contrahas animum neve te obrui magnitudine negotii sinas.
3. "Quid me tibi adesse opus est?" "Volo ut quod iubeo facias, ut scias quae hic scripta sient." "Nil moror neque scire uolo."
4. Qua re uelim, ut scribis, ceteris quoque rebus quam plurimis eum locum ornes.
5. Velim ut tibi amicus sit. Hoc cum tibi opto, opto ut beatus sis; erit enim tam diu.
6. Faciam ut mei semper meminerit.
7. Sed neque oculos esse toto corpore uelim, ne cetera membra officium suum perdant...
8. Vere nihil potes dicere; finge aliquid saltem commode ut ne plane uidearis id facere quod aperte facis.
9. Caesar milites hortatus est ne ea quae accidissent graviter ferrent neve his rebus terrerentur.
10. Cavendum est ne adsentatoribus patefaciamus aures.
11. Quae cum ita sint, iudices, primum rei publicae causa, qua nulla res cuiquam potior debet esse, uos pro mea summa et uobis cognita in re publica diligentia moneo, pro auctoritate consulari hortor, pro magnitudine periculi obtestor, ut otio, ut paci, ut saluti, ut uitae uestrae et ceterorum ciuium consulatis; deinde ego idem et defensoris et amici officio adductus oro atque obsecro, iudices, ut ne hominis miseri et cum corporis morbo tum animi dolore confecti, L. Murenae, recentem gratulationem noua lamentatione obruatis.
12. sed tu ut vitiis tuis commoveare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas, non est postulandum.

9.2  Rečenice uz verba timendi

1. Timeo ne quis ueniat. - Timeo ne nemo ueniat. (Jedine mogućnosti; ne koristi se * Timeo ut aliquis ueniat.)
2. Kad je glavna niječna, češće dolazi ne non umjesto ut: Non uereor ne non scribendo te expleam.
3. Klasično povezivanje više rečenica uz verba timendi: et (aut) ne, ne (asindet), et (atque, aut; ukoliko je i prva niječna):
   Ne uerendum quidem est ut Caesar tenere se possit, ut moderari, ne intemperantius suis opibus utatur. - Pertimuerunt ne Alcibi¯ades caritate patriae ductus ab ipsis descisceret et cum suis in gratiam rediret.

1. Bojim se i strepim da će se [to] dogoditi.
2. Plašila sam se da ću kasno doći.
3. Bojim se da ova svadba (= nuptiae) nije sigurna (= firmus).
4. Prestrašili su se da nitko neće krenuti u Arimin.
5. Manlije se plaši da će ga Gal pozvati neka istupi.
6. Postoji opasnost da Manlije bude pobijeđen.
7. Pojavio se paničan strah da će ih Gal sve pobiti.

1. Sylla cum Italicis populis, ne timeretur ab his velut erepturus civitatem et suffragii ius nuper datum, foedus percussit.
2. Timebas, ne in illam saevirem? non expediebat mihi, cum in illa totum patrimonium habiturus essem.
3. Adice quod ego daturus venenum potui timere ne deprehenderer, ne praesentiret, ne intellegeret, ne colore venenum deprehenderet, ne qua vis odoris ostenderet.
4. cum vero scelera consiliorum vestrorum fraudemque legis et insidias, quae ipsi populo Romano a popularibus tribunis plebis fiant, ostendero, pertimescam, credo, ne mihi non liceat contra vos in contione consistere
5. timor deinde patres incessit, ne civitatem sine imperio, exercitum sine duce multarum circa civitatium inritatis animis vis aliqua externa adoriretur.
6. multa dixit eoque adduxit eos qui erant iudicaturi vehementer ut vererentur ne quem virum fortuna ex hostium telis eripuisset, cum sibi ipse non pepercisset, hic non ad populi Romani laudem, sed ad iudicum crudelitatem videretur esse servatus.
7. Tu uelim cures ut sciam quibus nos dare oporteat eas quas ad te deinde litteras mittemus.
8. Nihil aeque Tiberium anxium habebat quam ne composita turbarentur.
9. Edicam seruis ne quoquam puerum efferri sinant.
10. Crisp¯nus de Tarento sollicitus est ne ex Bruttiis Hannibal eo conuerteret agmen.
11. Iustum est ut tuus tibi seruus tuo arbitratu seruiat.
12. His persuaderi ut diutius morarentur neque suis auxilium ferrent non poterat.
13. Intellexi te uereri ne superiores litterae mihi redditae non essent.
14. Lentior, ut uides, fit pugna, et induratur praeter spem resistendo hostium timor, ac ne uertat in audaciam periculum est.

9.3  Rečenice s quin (quominus, ne)

1. Vellem tua te occupatio non impedisset quominus ad me, quid ageretur, perscriberes.
2. Plura ne scribam dolore impedior.
3. Non possumus, quin alii a nobis dissentiant, recusare.
4. Quominus M. Antonius mihi inimicissimus sit, non recusabo.
5. pro centurionibus M. Popillius, qui biennio ante consul fuerat, ita uerba fecit; militares homines et stipendia iusta et corpora et aetate et adsiduis laboribus confecta habere; nihil recusare tamen quominus operam rei publicae dent.
6. atque hostes suis ex terrore firmatis rursusque renouatis animis legionarios conuersis equitibus recipientes nouissimos adoriri et impedire coeperunt quominus se in castra reciperent.
7. Obstitisti videlicet ne ex Italia transire in Siciliam fugitivorum copiae possent.
8. tulerat animus in Palatio Galbam adgredi, sed obstitit respectus cohortis, quae tunc excubabat, ne oneraretur inuidia, quod eiusdem statione et Gaius fuerat occisus et desertus Nero.
9. non recusamus quin omnia propter quae ad bellum itum est uestra sint, Sicilia Sardinia Hispania, quidquid insularum toto inter Africam Italiamque continetur mari.
10. neque amplius resisti iam apud eos poterat, quin paulatim decedentibus his, quos adversum ierant, ad postremum cuncti fugarentur.
11. Necessarium ait esse Opillus Aurelius, in quo non sit cessandum, aut sine quo vivi non possit: aut sine quo non bene vivatur: aut quod non possit prohibere, quin fiat.
12. Nihil deinde praeter has gentes obstare, quominus terrarum spatia emensi ad finem simul mundi laborumque perveniant.

9.4  Namjerne

1. Id huc reverti, ut me purgarem tibi.
2. Quidam cenent tecum quia digni sunt, quidam ut sint.
3. Caesar omnes conservavit militibusque suis commendavit ne qui eorum violaretur neu quid sui desiderarent.
4. Adiuta me, quo id fiat facilius.
5. Misimus, qui afferat agnum, quem immolemus.

• Signali, odnosno korelativne formule (... ut/ne): eo, ideo, idcirco - ob eam rem - ad hanc causam - propterea
• ut = quo = ut eo.
• Osobito često: quo + komparativ

1. Rus habitatum abii.
2. Consul Larisam est profectus ibi de summa belli consultaturus.
3. Tu quidem vini exhalandi, non ingenii causa declamitas.
4. Afranius Petreiusque terrendi causa atque operis impediendi copias suas ad infimas montis radices producunt...
5. Num umquam perditis civibus vexillum, quo concurrant, defuturum putatis?
6. Spectatum ueniunt, ueniunt spectentur ut ipsae.

1. Adherbal je poslao legate u Rim da obavijeste senat o ubojstvu njegovoga brata.
2. Opremili su čete da bi gradove podvrgli svojoj vlasti.
3. Znamo da si pobjegao iz bitke samo zato da Rimljani ne bi pobijedili.
4. Zavladao sam čitavom Numidijom da bih na miru razmišljao o svome nedjelu.
5. Naložio je legatima da bogato obdare stare prijatelje, a da ne oklijevaju pribavljati nove.
6. Zalagali su se da se ne donosi odlučna rezolucija protiv Jugurte.
7. Treba donijeti odlučnu rezoluciju, da one koji su bili pod Micipsinom vlašću ne bi uhvatila panika
8. Zašto onda nisu proširili glas o tolikom zlodjelu, da svi shvate kakav je Jugurta?

adiungere adquirere caedes copiae cum animo reputare cunctari divulgare docere facinus fama alicuius rei gravius consulere in aliquem imperium in otio intelligere invadere metus muneribus explere niti potiri praecipere profugere

10  Posljedične rečenice

10.1  Hrvatski

• Tako je bolestan da ću ga izgubiti.
• Zašto Preradović nije i u ostalim svojim pjesmama svoje osjećaje izrazio tako da bi ih čitalac mogao osjetiti?
• Tako je bio obuzet stranačkom mržnjom da nije ni primijetio mraka oko sebe.
• Mladoženju buzdovanom udari u glavu da je na mjestu mrtav pao.
• Sredstva budžeta premala su da bi se udovoljilo svim zahtjevima.
• Ne ima nikoga na svitu da ne prima pomoći od nebeske kraljice.
• Nema niko da je bere. (dvosmisleno!)
• Zar ti je tako omrznulo živjeti te si se vratio po mene?

10.2  Latinski

• Iugurtham tanta libido extinguendi me inuasit, ut neque uos neque deos immortalis in animo habeat, sanguinem meum quam omnia malit.
• in proximis villis ita bipertito fuerunt, ut Tiberis inter eos et pons interesset.
• Sic enim obstupuerant, sic terram intuebantur, sic furtim non numquam inter sese aspiciebant, ut non iam ab aliis indicari, sed indicare se ipsi viderentur.
• quae contentio diuina et humana cuncta permiscuit eoque uecordiae processit, ut studiis ciuilibus bellum atque uastitas Italiae finem faceret.
• in tantam claritudinem breui peruenerat, ut nostris uehementer carus, Numantinis maximo terrori esset.

11  Posljedične rečenice

1. Eodem Numida inermis, uti dictum erat, accedit.
2. Postea tempore et loco constituto, in colloquium uti de pace veniretur, Bocchus Sullam modo, modo Iugurthae legatum appellare.
3. Sed plerumque regiae voluntates ut vehementes sic mobiles.
4. Ceterum Bocchus daret operam, ut una ab omnibus quasi de pace in colloquium veniretur, ibique sibi Sullam traderet.
5. Iugurtham si Romanis tradidisset, fore ut illi plurimum deberetur
6. Nam, ut ego aestimo, regem armis quam munificentia vinci minus flagitiosum est.
7. Numquam ego ratus sum fore uti rex maximus in hac terra privato homini gratiam deberem.
8. Tum rex, uti praeceptum fuerat, post diem decimum redire iubet.
9. Dein Iouem maximum obtestatus, ut sceleris atque perfidiae Bocchi testis adesset, ex castris abire iubet.
10. Suos hortatur, uti fortem animum gererent.
11. Ceterum ab eodem monitus, uti noctu proficisceretur, consilium approbat.
12. Simul, uti noctu clam secum profugeret, rogat atque hortatur.
13. nunc festina atque, uti coepisti, perge.
14. placuit verba apud regem facere, ut ingenium aut auersum flecterent aut cupidum pacis vehementius accenderent.
15. praeterea vigilias ipse circumire, non tam diffidentia futurum quae imperauisset, quam uti militibus exaequatus cum imperatore labor esset.
16. silentium haberi iubet, ne signa quidem, uti per vigilias solebant, canere.
17. equites Mauri atque Gaetuli, non acie neque ullo more proeli sed cateruatim, uti quosque fors conglobauerat, in nostros incurrunt.
18. arma ornatumque mutauerant: capite atque pedibus nudis, uti prospectus nisusque per saxa facilius foret
19. res trepidae, metus ingens, malum improuisum coegere, uti deditionem facerent.
20. Hae sunt meae imagines, haec nobilitas, non hereditate relicta, ut illa illis, sed quae ego meis plurimis laboribus et periculis quaesiui.
21. Ita plerumque evenit, ut, quem vos imperare iussistis, is sibi imperatorem alium quaerat.
22. tanta commutatio incessit, ut ex maxima inuidia in gratiam et fauorem nobilitatis Iugurtha ueniret.
23. hucine, Micipsa pater, beneficia tua euasere, ut, quem tu parem cum liberis tuis fecisti, is stirpis tuae extinctor sit?
24. extorrem patria domo, inopem et coopertum miseriis effecit, ut ubiuis tutius quam in meo regno essem.

1. Tako je glup da ništa ne razumije.
2. Došao je mladić takve ljepote da su ga svi gledali.
3. Duha su tako surova da ih ništa ne dira.
4. Prebiju ga da je bio sav plav (= lividus).

• sic ejus adventus (celebrare), ut famam ingeni exspectatio hominis, exspectationem ipsius adventus (superare).
• Sic etiam hoc non solum ingeni ac litterarum, verum etiam naturae atque virtutis, ut domus, quae Archiae adulescentiae prima (esse), eadem (esse) familiarissima senectuti.
• Metellus tanta diligentia fuit, ut ad L. Lentulum praetorem et ad judices (venire), et unius nominis litura se (commovere) (dicere).
• Quis nostrum tam animo agresti ac duro fuit, ut Rosci morte nuper non (commovere)?

• Tako je glup da ništa ne razumije.
• Došao je mladić takve ljepote da su ga svi gledali.
• Duha su tako surova da ih ništa ne dira.
• Prebiju ga da je bio sav plav (= lividus).

12  Uvod u sintaksu padeža

• Analizirajte funkcije padeža u sljedećem tekstu.

  Dixi ego idem in senatu caedem te optumatium contulisse in ante diem V Kalendas Novembris, tum cum multi principes civitatis Roma non tam sui conservandi quam tuorum consiliorum reprimendorum causa profugerunt. Num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis, mea diligentia circumclusum commovere te contra rem publicam non potuisse, cum tu discessu ceterorum nostra tamen, qui remansissemus, caede te contentum esse dicebas?

  Quid? cum te Praeneste Kalendis ipsis Novembribus occupaturum nocturno impetu esse confideres, sensistin illam coloniam meo iussu meis praesidiis, custodiis, vigiliis esse munitam? Nihil agis, nihil moliris, nihil cogitas, quod non ego non modo audiam, sed etiam videam planeque sentiam. Recognosce tandem mecum noctem illam superiorem; iam intelleges multo me vigilare acrius ad salutem quam te ad perniciem rei publicae. Dico te priore nocte venisse inter falcarios - non agam obscure - in M. Laecae domum; convenisse eodem complures eiusdem amentiae scelerisque socios. Num negare audes? quid taces? Convincam, si negas. Video enim esse hic in senatu quosdam, qui tecum una fuerunt.

  O di inmortales! ubinam gentium sumus? in qua urbe vivimus? quam rem publicam habemus? Hic, hic sunt in nostro numero, patres conscripti, in hoc orbis terrae sanctissimo gravissimoque consilio, qui de nostro omnium interitu, qui de huius urbis atque adeo de orbis terrarum exitio cogitent! Hos ego video consul et de re publica sententiam rogo et, quos ferro trucidari oportebat, eos nondum voce volnero!

  Fuisti igitur apud Laecam illa nocte, Catilina, distribuisti partes Italiae, statuisti, quo quemque proficisci placeret, delegisti, quos Romae relinqueres, quos tecum educeres, discripsisti urbis partes ad incendia, confirmasti te ipsum iam esse exiturum, dixisti paulum tibi esse etiam nunc morae, quod ego viverem. Reperti sunt duo equites Romani, qui te ista cura liberarent et sese illa ipsa nocte paulo ante lucem me in meo lectulo interfecturos [esse] pollicerentur. Haec ego omnia vixdum etiam coetu vestro dimisso comperi; domum meam maioribus praesidiis munivi atque firmavi, exclusi eos, quos tu ad me salutatum mane miseras, cum illi ipsi venissent, quos ego iam multis ac summis viris ad me id temporis venturos esse praedixeram.
• Stavite imenske riječi i sintagme u zagradama u odgovarajući padež.

  Sit Scipio clarus ille, (qui) (consilium) atque (virtus) Hannibal in (Africa) redire atque (Italia) decedere coactus est, ornetur alter (eximia laus) Africanus, qui (duae urbes) (hoc imperium) infestissimas, Carthaginem Numantiamque, delevit, habeatur vir egregius Paulus ille, (qui) (currus) rex potentissimus quondam et nobilissimus Perses honestavit, sit (aeterna gloria) Marius, qui bis Italiam (obsidio et metus) (servitus) liberavit, anteponatur (omnes) Pompeius, cuius res gestae atque virtutes isdem quibus (sol) (cursus) (regiones ac termini) continentur; erit profecto inter (hi) (laudes) (aliquid) (locus) (nostra gloria), nisi forte maius est patefacere nobis (provinciae), quo exire possimus, quam curare, ut etiam illi, qui absunt, habeant, quo (victores) revertantur.

13  Sintaksa genitiva

• Hermann Menge, Lehrbuch der lateinischen Syntax und Semantik. Völlig neu bearbeitet von Thorsten Burkard und Markus Schauer, Darmstadt: WBG, 2000.
• Eugenija Barić, et al, Hrvatska gramatika, Zagreb: Školska knjiga, (2) 1997.
• Anton Scherer, Handbuch der lateinischen Syntax, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, 1975.

13.1  Po funkciji u rečenici

• atribut (najčešće)
  hrvatski: atributni genitiv
• objektni (rjeđe) - Scherer 189: dopuna uz predikat
  hrvatski: objektni (izravni ili neizravni objekt uz prelazne glagole)
  dijelni (partitivni): moljakati kruha, takvih je odgovora čula
  slavenski - zamjenjuje izravni objekt u A: nije volio Mađara; nijesam iskusila dobra; ne znam puta, ne znam staze
  Predikati koji otvaraju mjesto neizravnom objektu u G: hvatati se, dojmiti se; sjetiti se; izbaviti se; bojati se; napuniti se; napiti se; igrati se; žao mi je, itd.
  
  • G memoriae (admonere, meminisse, oblivisci, in mentem venit): Vivorum memini nec tamen Epicuri licet oblivisci
  • G criminis, uz verba iudicialia (accusare, arguere, insimulare, agere, arcessere, condemnare, absolvere - furti, probri, stupri, impudicitiae): Pecuniae publicae est condemnatus. Meum crimen avaritiae te nimiae coarguit.
  • G separativus: carcer completus mercatorum; Egeo consili
  • interest + G: Interest omnium recte facere.
  • PPA + G: Sitientem me virtutis tuae deseruisti.
  • bezlična verba affectus: piget, pudet, paenitet, taedet, miseret: fastidit mei; neque huius sis veritus feminae.
• predikatni
  hrvatski predikatni: svojstvo, pripadnost, porijeklo: Starac je bio dobre volje; Toran je moje majke, Ugarci su mojega oca; Pismo je od njegove majke
  • G possessivus + esse, kopule
  • G qualitatis: Id est maximi momenti
  • G quantitatis: Quid sui consili sit, ostendit.
  • G tituli - umjesto dvostrukog akuzativa: alicui nihil reliqui facere
  • G pretii: Unum te pluris quam omnes illos puto.
• hrvatski: priložne oznake - genitiv vremena: Što si radio cijelog ljeta?

de ratione dicendi; uis oratoris; rerum omnium custos; orationis partes; orationis quot sunt partes? inuenire primum est oratoris; eorum animi; testimoniorum quae sunt genera? responsa sacerdotum; partium enumeratio; comparatio maiorum; earum rerum de quibus agitur causae; genera partium generumue partes; primordia rerum; naturae rerum; motus genera; ad finem accomodo quaestionis; rei sententiaeque moderator; tria sunt genera, iudicii, deliberationis, exornationis

14  Ablativ

14.1  Hrvatski (funkcije instrumentala i lokativa)

instrumental (indirektnog) objekta

(1393-99)

1. uz neprelazne glagole (semantički: vladanje, gibanje, trgovanje): Otac Sergej jedva vlada perom.
2. neprelazni i povratni glagoli (objekt SVOJSTVO ILI STANJE subjekta, objekt ZAHVAĆEN subjektovom djelatnošću; RASPOLOŽENJE; DRUŠTVO): Doline će obilovati pšenicom. Djevojka progovori hrvatskim jezikom. Zanosio se glazbom. Trebalo bi se okružiti novim ljudima.
3. uz druge predikatne riječi: trgovac žitom, nizak rastom;
4. uz glagole s više objekata: Oblijepili su grad plakatima.

predikatno ime

(1244): A Palunko osta slugom u maloga kralja.

predikatni proširak

(1384), bez kojeg glagol ne može imati objekta: Sud te smatra veleizdajnikom.

priložna oznaka

(1360)

1. sredstvo, konkretno ili apstraktno: Svi su se zakitili ružmarinom. On maglovito prianja duhom za to plodno stvaranje zemljino.
2. mjesto: Pođe cestom prema Zaboku. Tijelom mu se prelijevahu čas mrzli, čas vrući traci.
3. vrijeme: Zorom ptice polude.
4. način: Zaspao je tvrdim snom tek pred zoru. To bijaše glavom nadziratelj.
5. vršitelj pasivne radnje: Ljudi su ti nervozni, obuzeti strahom. Frankopan je, praćen bakljonošom, razabirao...

14.2  Latinski

• Odvajanje (pravi ablativ: odakle)
  • Imena mjesta (§ 413)
  • Glagoli odvajanja (§ 414)
  • Pridjevi odvajanja (§ 415)
  • Podrijetlo (natus, genitus etc; § 416)
  • Uspoređivanje (§ 418)
• Mjesto (lokativ)
  • Imena mjesta + domi, ruri, humi (§ 419)
  • Kuda? (§ 420)
  • Vrijeme: kada? za koliko vremena? (§ 423-425)
• Sredstvo (instrumental)
  • Pojedine skupine glagola (§ 427-433)
  • Društvo (ab. sociativus, § 434-435): bez cum - copiae, exercitus, miles s atributom (pridjevskim)
  • Uzrok (ab. causae, § 436-438): imenice duševnog stanja, često s PPP (amore impulsus); pojedine skupine glagola i pridjeva (osjeti, emocije)
  • Način (ab. modi, § 439-440): "načini" (pojedine imenice) bez cum, ostale s cum bez atributa, s atributom - i cum i bez njega
  • Svojstvo (ab. qualitatis, § 441): tjelesno, duševno
  • Obzir (ab. limitationis, § 442): "s obzirom na". Pojedini glagoli i pridjevi, česte upotrebe nomine, re, natione, genere, sententia, numero
  • Mjera (ab. mensurae, § 443) - koliko se nešto razlikuje od drugoga (multo, biennio, duobus annis, milibus passuum XXIV)
  • Cijena (ab. pretii, § 444) "za koliko?" (je nešto prodano, kupljeno etc)

1. Homine inperito numquam quicquam iniustiust.
2. non rediit hac nocte a cena Aeschinus.
3. uxor, si cesses, cogitat te potare atque animo obsequi et tibi bene esse, soli sibi quom sit male.
4. quibus nunc sollicitor rebus!
5. atque ex me hic natus non est, sed fratre ex meo.
6. dissimili is studiost iam inde ab adulescentia.
7. nam qui mentiri aut fallere insuerit patrem hau dubie tanto magis audebit ceteros.
8. pudore et liberalitate liberos retinere satius esse credo quam metu.
9. et errat longe mea quidem sententia, qui imperium credat grauius esse aut stabilius ui quod fit, quam illud quod amicitia adiungitur.

Unum genus est eorum, qui magno in aere alieno maiores etiam possessiones habent, quarum amore adducti dissolvi nullo modo possunt. Horum hominum species est honestissima (sunt enim locupletes), voluntas vero et causa inpudentissima. Tu agris, tu aedificiis, tu argento, tu familia, tu rebus omnibus ornatus et copiosus sis et dubites de possessione detrahere, adquirere ad fidem? Quid enim expectas? bellum? Quid ergo? in vastatione omnium tuas possessiones sacrosanctas futuras putas? An tabulas novas? Errant, qui istas a Catilina expectant; meo beneficio tabulae novae proferentur, verum auctionariae; neque enim isti, qui possessiones habent, alia ratione ulla Salvi esse possunt. Quod si maturius facere voluissent neque, id quod stultissimum est, certare cum usuris fructibus praediorum, et locupletioribus his et melioribus civibus uteremur. Sed hosce homines minime puto pertimescendos, quod aut deduci de sententia possunt aut, si permanebunt, magis mihi videntur vota facturi contra rem publicam quam arma laturi.

Alterum genus est eorum, qui quamquam premuntur aere alieno, dominationem tamen expectant, rerum potiri volunt, honores, quos quieta re publica desperant, perturbata se consequi posse arbitrantur. Quibus hoc praecipiendum videtur, unum scilicet et idem quod reliquis omnibus, ut desperent se id, quod conantur, consequi posse; primum omnium me ipsum vigilare, adesse, providere rei publicae; deinde magnos animos esse in bonis viris, magnam concordiam, magnas praeterea militum copias; deos denique inmortalis huic invicto populo, clarissimo imperio, pulcherrimae urbi contra tantam vim sceleris praesentis auxilium esse laturos. Quodsi iam sint id, quod summo furore cupiunt, adepti, num illi in cinere urbis et in sanguine civium, quae mente conscelerata ac nefaria concupiverunt, consules se aut dictatores aut etiam reges sperant futuros? Non vident id se cupere, quod si adepti sint, fugitivo alicui aut gladiatori concedi sit necesse?

Tertium genus est aetate iam adfectum, sed tamen exercitatione robustum; quo ex genere iste est Manlius, cui nunc Catilina succedit. Hi sunt homines ex iis coloniis, quas Sulla constituit; quas ego universas civium esse optimorum et fortissimorum virorum sentio, sed tamen ii sunt coloni, qui se in insperatis ac repentinis pecuniis sumptuosius insolentiusque iactarunt. Hi dum aedificant tamquam beati, dum praediis lectis, familiis magnis, conviviis apparatis delectantur, in tantum aes alienum inciderunt, ut, si salvi esse velint, Sulla sit iis ab inferis excitandus; qui etiam non nullos agrestis homines tenues atque egentes in eandem illam spem rapinarum veterum impulerunt. Quos ego utrosque in eodem genere praedatorum direptorumque pono, sed eos hoc moneo, desinant furere ac proscriptiones et dictaturas cogitare. Tantus enim illorum temporum dolor inustus est civitati, ut iam ista non modo homines, sed ne pecudes quidem mihi passurae esse videantur.

(Id biduum) Caesar cum (eques) DCCCC, quos sibi (praesidium) reliquerat, in (castra) pervenit. Pons, qui fuerat (tempestas) interruptus, paene erat refectus; (hic) noctu perfici iussit. Ipse cognita (locus) natura ponti castrisque praesidio sex cohortes reliquit atque omnia impedimenta et (posterus dies) (omnes copiae) (triplex instructa acies) ad Ilerdam proficiscitur et sub (castra) Afranii constitit et ibi paulisper sub (arma) moratus facit (aequus locus) pugnandi potestatem. Potestate facta Afranius copias educit et in (medius collis) sub (castra) constituit. Caesar, ubi cognovit per Afranium stare, quo minus (proelium) dimicaretur, ab (infimus radix) (mons) intermissis circiter passibus CCCC castra facere constituit et, ne in (opus faciundum) milites repentino (hostis) incursu exterrerentur atque (opus) prohiberentur, (vallum) muniri vetuit, quod eminere et procul videri necesse erat, sed a (frons) contra (hostis) (pes) XV fossam fieri iussit.

15  Sintaksa akuzativa

15.1  Akuzativ cilja

15.2  Akuzativ unutarnjeg objekta

15.3  Akuzativ prostora

15.4  Akuzativ vremena

15.5  Akuzativ uzvikivanja

15.6  Akuzativ sfere (grčki akuzativ)

16  Zahtjevne rečenice

16.1  Imenske zahtjevne (verba studii et voluntatis)

1. Peto a te vel, si pateris, oro, ut homines miseros conserves.
2. Hoc te primum rogo, ne contrahas animum neve te obrui magnitudine negotii sinas.
3. "Quid me tibi adesse opus est?" "Volo ut quod iubeo facias, ut scias quae hic scripta sient." "Nil moror neque scire uolo."
4. Qua re uelim, ut scribis, ceteris quoque rebus quam plurimis eum locum ornes.
5. Velim ut tibi amicus sit. Hoc cum tibi opto, opto ut beatus sis; erit enim tam diu.
6. Faciam ut mei semper meminerit.
7. Sed neque oculos esse toto corpore uelim, ne cetera membra officium suum perdant...
8. Vere nihil potes dicere; finge aliquid saltem commode ut ne plane uidearis id facere quod aperte facis.
9. Caesar milites hortatus est ne ea quae accidissent graviter ferrent neve his rebus terrerentur.
10. Cavendum est ne adsentatoribus patefaciamus aures.
11. Quae cum ita sint, iudices, primum rei publicae causa, qua nulla res cuiquam potior debet esse, uos pro mea summa et uobis cognita in re publica diligentia moneo, pro auctoritate consulari hortor, pro magnitudine periculi obtestor, ut otio, ut paci, ut saluti, ut uitae uestrae et ceterorum ciuium consulatis; deinde ego idem et defensoris et amici officio adductus oro atque obsecro, iudices, ut ne hominis miseri et cum corporis morbo tum animi dolore confecti, L. Murenae, recentem gratulationem noua lamentatione obruatis.

16.2  Rečenice uz verba timendi

1. Timeo ne quis ueniat. - Timeo ne nemo ueniat. (Jedine mogućnosti; ne koristi se * Timeo ut aliquis ueniat.)
2. Kad je glavna niječna, češće dolazi ne non umjesto ut: Non uereor ne non scribendo te expleam.
3. Klasično povezivanje više rečenica uz verba timendi: et (aut) ne, ne (asindet), et (atque, aut; ukoliko je i prva niječna):
   Ne uerendum quidem est ut Caesar tenere se possit, ut moderari, ne intemperantius suis opibus utatur. - Pertimuerunt ne Alcibi¯ades caritate patriae ductus ab ipsis descisceret et cum suis in gratiam rediret.

1. Bojim se i strepim da će se [to] dogoditi.
2. Plašila sam se da ću kasno doći.
3. Bojim se da ova svadba (= nuptiae) nije sigurna (= firmus).
4. Prestrašili su se da nitko neće krenuti u Arimin.
5. Manlije se plaši da će ga Gal pozvati neka istupi.
6. Postoji opasnost da Manlije bude pobijeđen.
7. Pojavio se paničan strah da će ih Gal sve pobiti.

1. Tu uelim cures ut sciam quibus nos dare oporteat eas quas ad te deinde litteras mittemus.
2. Nihil aeque Tiberium anxium habebat quam ne composita turbarentur.
3. Edicam seruis ne quoquam puerum efferri sinant.
4. Crisp¯nus de Tarento sollicitus est ne ex Bruttiis Hannibal eo conuerteret agmen.
5. Iustum est ut tuus tibi seruus tuo arbitratu seruiat.
6. His persuaderi ut diutius morarentur neque suis auxilium ferrent non poterat.
7. Intellexi te uereri ne superiores litterae mihi redditae non essent.

16.3  Rečenice s quin (quominus, ne)

1. Vellem tua te occupatio non impedisset quominus ad me, quid ageretur, perscriberes.
2. Plura ne scribam dolore impedior.
3. Non possumus, quin alii a nobis dissentiant, recusare.
4. Quominus M. Antonius mihi inimicissimus sit, non recusabo.

16.4  Namjerne

1. Id huc reverti, ut me purgarem tibi.
2. Quidam cenent tecum quia digni sunt, quidam ut sint.
3. Caesar omnes conservavit militibusque suis commendavit ne qui eorum violaretur neu quid sui desiderarent.
4. Adiuta me, quo id fiat facilius.
5. Misimus, qui afferat agnum, quem immolemus.

• Signali, odnosno korelativne formule (... ut/ne): eo, ideo, idcirco - ob eam rem - ad hanc causam - propterea
• ut = quo = ut eo.
• Osobito često: quo + komparativ

1. Rus habitatum abii.
2. Consul Larisam est profectus ibi de summa belli consultaturus.
3. Tu quidem vini exhalandi, non ingenii causa declamitas.
4. Afranius Petreiusque terrendi causa atque operis impediendi copias suas ad infimas montis radices producunt...
5. Num umquam perditis civibus vexillum, quo concurrant, defuturum putatis?
6. Spectatum ueniunt, ueniunt spectentur ut ipsae.

1. Adherbal je poslao legate u Rim da obavijeste senat o ubojstvu njegovoga brata.
2. Opremili su čete da bi gradove podvrgli svojoj vlasti.
3. Znamo da si pobjegao iz bitke samo zato da Rimljani ne bi pobijedili.
4. Zavladao sam čitavom Numidijom da bih na miru razmišljao o svome nedjelu.
5. Naložio je legatima da bogato obdare stare prijatelje, a da ne oklijevaju pribavljati nove.
6. Zalagali su se da se ne donosi odlučna rezolucija protiv Jugurte.
7. Treba donijeti odlučnu rezoluciju, da one koji su bili pod Micipsinom vlašću ne bi uhvatila panika
8. Zašto onda nisu proširili glas o tolikom zlodjelu, da svi shvate kakav je Jugurta?

adiungere adquirere caedes copiae cum animo reputare cunctari divulgare docere facinus fama alicuius rei gravius consulere in aliquem imperium in otio intelligere invadere metus muneribus explere niti potiri praecipere profugere

17  Posljedične rečenice

17.1  Hrvatski

• Tako je bolestan da ću ga izgubiti.
• Zašto Preradović nije i u ostalim svojim pjesmama svoje osjećaje izrazio tako da bi ih čitalac mogao osjetiti?
• Tako je bio obuzet stranačkom mržnjom da nije ni primijetio mraka oko sebe.
• Mladoženju buzdovanom udari u glavu da je na mjestu mrtav pao.
• Sredstva budžeta premala su da bi se udovoljilo svim zahtjevima.
• Ne ima nikoga na svitu da ne prima pomoći od nebeske kraljice.
• Nema niko da je bere. (dvosmisleno!)
• Zar ti je tako omrznulo živjeti te si se vratio po mene?

17.2  Latinski

1. Analizirajte.
   • Iugurtham tanta libido extinguendi me inuasit, ut neque uos neque deos immortalis in animo habeat, sanguinem meum quam omnia malit.
   • in proximis villis ita bipertito fuerunt, ut Tiberis inter eos et pons interesset.
   • Sic enim obstupuerant, sic terram intuebantur, sic furtim non numquam inter sese aspiciebant, ut non iam ab aliis indicari, sed indicare se ipsi viderentur.
   • quae contentio diuina et humana cuncta permiscuit eoque uecordiae processit, ut studiis ciuilibus bellum atque uastitas Italiae finem faceret.
   • in tantam claritudinem breui peruenerat, ut nostris uehementer carus, Numantinis maximo terrori esset.
2. Odredite uvodi li ut posljedičnu ili neku drugu rečenicu.
   • nobis ob merita sua carus est; ut idem senatui et populo Romano sit, summa ope nitemur.
   • dein tamen, ut aetati concederet, fatigatus a fratre, uix in partem alteram transductus est.
   • tanta commutatio incessit, ut ex maxima inuidia in gratiam et fauorem nobilitatis Iugurtha ueniret.
   • hucine, Micipsa pater, beneficia tua euasere, ut, quem tu parem cum liberis tuis regnique participem fecisti, is potissimum stirpis tuae extinctor sit?
   • extorrem patria domo, inopem et coopertum miseriis effecit, ut ubiuis tutius quam in meo regno essem.
   • respondit ab adulescentia ita se enisum, ut ab optimo quoque probaretur.
   • sed quoniam eo natus sum, ut Iugurthae scelerum ostentui essem, non iam mortem neque aerumnas, tantummodo inimici imperium et cruciatus corporis deprecor.
3. Dopunite odgovarajućim oblikom glagola u zagradi (prema consecutio za istovremenost).
   • sic ejus adventus (celebrare), ut famam ingeni exspectatio hominis, exspectationem ipsius adventus admiratioque (superare).
   • Sic etiam hoc non solum ingeni ac litterarum, verum etiam naturae atque virtutis, ut domus, quae hujus adulescentiae prima (esse), eadem (esse) familiarissima senectuti.
   • Metellus tanta diligentia fuit, ut ad L.  Lentulum praetorem et ad judices (venire), et unius nominis litura se (commovere) (dicere).
   • Quis nostrum tam animo agresti ac duro fuit, ut Rosci morte nuper non (commovere)?
4. Prevedite na latinski.
   • Tako je glup da ništa ne razumije.
   • Došao je mladić takve ljepote da su ga svi gledali.
   • Duha su tako surova da ih ništa ne dira.
   • Prebiju ga da je bio sav plav (= lividus).

18  Posljedične 2: odstupanja od consecutio temporum

1. Iunonis Lucinae templum fulmine ictum ita ut fastigium valvaeque deformarentur.
2. Pestilentia fameque ita laboratum ut ex Sibyllinis populus circa compita sacellaque operaturus sederit.
3. Tanta fuit Lunensibus pestilentia ut iacentibus in publicum passim cadaveribus, qui funerarent defuerint.
4. mare efferbuit et piscium vim magnam exanimem dispersit, quos Liparenses avidius epulis appetentes contaminatione ventris consumpti, ita ut nova pestilentia vastarentur insulae.
5. P. Elvius eques Romanus a ludis Romanis cum in Apuliam reverteretur, in agro Stellati filia eius virgo equo insidens fulmine icta exanimataque, vestimento deducto in inguinibus, exserta lingua, per inferiores locos ut ignis ad os emicuerit.
6. Inter eas enim personas, quae parentum liberorumve locum inter se optinent, nuptiae contrahi non possunt, nec inter eas conubium est, velut inter patrem et filiam vel inter matrem et filium vel inter avum et neptem; et si tales personae inter se coierint, nefarias et incestas nuptias coutraxisse dicuntur. Et haec adeo ita sunt, ut quamvis per adoptionem parentum liberorumve loco sibi esse coeperint, non possint inter se matrimonio coniungi, in tantum, ut etiam dissoluta adoptione idem iuris maneat; itaque eam, quae mihi per adoptionem filiae seu neptis loco esse coeperit, non potero uxorem ducere, quamvis eam emancipaverim.

1. Exagitabat eos magnifice, ita ut cum rubore et dedecore ab eo (discedere).
2. Quodam tempore totam provinciam Sancti Nicolai fames valida perculit, ita ut omnibus (deficere) alimenta.
3. Gladiatorum etiam frequentius pugnas in convivio habuit trahens cenas in noctem et in toro convivali condormiens, ita ut (levare) cum stromatibus in cubiculum (perferre).
4. Sunt autem quidam Epicurei timidiores paulo contra vestra convicia, sed tamen satis acuti, qui verentur ne, si amicitiam propter nostram voluptatem expetendam putemus, tota amicitia quasi (claudicare) (videre). itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; cum autem usus progrediens familiaritatem effecerit, tum amorem efflorescere tantum, ut, etiamsi nulla sit utilitas ex amicitia, tamen ipsi amici propter se ipsos (amare).
5. Synephebos ego, inquit, potius Caecilii aut Andriam Terentii quam utramque Menandri legam? A quibus tantum dissentio, ut, cum Sophocles vel optime scripserit Electram, tamen male conversam Atilii mihi (legere) (putare).

1. Protiv Teofrasta, čovjeka toliko glasovite rječitosti (tantus in eloquentia) da mu je to donijelo naziv božanstva (nomen divinum inde invenire), pisala je i [neka] žena.
2. Netko je toliko napredovao (in tantum proficere) da se usudi dizati (attollere) oči protiv sudbine.
3. Konfisciranje (publicatio) imovine (bona) bilo je rjeđe no ikad, tako da je proskribiran (proscribere) samo jedan.

19  Dativ

• dativus possessivus (apstraktni posjed) Homini cum deo similitudo est. - Mihi erat in animo, ut... - Gaetuli et Libyes, quis cibus erat caro
• Dativus finalis (često uz sljedeći; "čemu?") hoc mihi gaudio est
• Dativus commodi hoc ei damno est

• dativus auctoris liber mihi legendus est
• dativus ethicus Quid tibi vis? - Quid mihi Celsus agit?

1. Dies colloquio dictus est.
2. ea quae sunt usui ad armandas naves
3. Ea res summae tibi voluptati est.
4. Emit eam dono mihi.
5. Equitatum sibi praesidio habuit.
6. locum castris capere
7. Is omnibus exemplo debet esse.
8. Paupertas probro haberi coepit.
9. pecuniae consulere
10. saluti meae providere
11. sibi peccare
12. Cohortes ibi praesidio erant relictae.
13. cui bono?

1. Hoćeš li se boriti protiv ljubavi?
2. Ne želim se ni s kim združiti bračnom svezom.
3. O, ti koju sestra ljubi više od sunca!
4. Podlegla je jednom iskušenju.
5. Pružila je nadu nesigurnoj duši.
6. U duši mi sjedi teška briga.

20  Consecutio temporum - posebni slučajevi, petminutni ispit

• Dopunite odgovarajućim konjunktivom glagola u zagradi.
  1. Existimat Caesar eos nescire quid antequam (nasci) (accidere).
  2. Iubebat nos, ut (amare), amabiles esse!
• Preoblikujte iz primarne consecutio u sekundarnu, i obratno.
  1. Nuntiatum est rogari nos quotae declinationis nomen esset.
  2. Cognovit Caesar incertum fuisse cur epistula non esset confecta.
• Prevedite na latinski.
  1. Znamo da ćete nam reći što se smije, a što ne smije.
  2. Reći će nam da su je pitali zašto je ostala kod kuće.

21  Consecutio temporum - upitne rečenice, petminutni ispit

• Dopunite odgovarajućim konjunktivom glagola u zagradi.
  1. Existimabat Caesar eos nescire quid (accidere).
  2. Vide, quid (facere)!
• Dopunite upitnim konektorom.
  1. Nuntiatum est rogari nos ............... declinationis nomen esset.
  2. Cognovit Caesar incertum fuisse ............... epistula non esset confecta.
  3. quaerunt, recte.......... se illi sint commissuri.
  4. Rogas me, .......... nobis Aeschinus sit?
• Prevedite na latinski.
  1. Pitat ću ga zašto je to učinio.
  2. Shvaćam što bi htio.

22  Consecutio temporum - petminutni ispit

• Dopunite odgovarajućim konjunktivom glagola u zagradi.
  1. Ille ut item contra me (habere) (facere) sedulo.
  2. Aeschine, audi, ne te ignarum (esse) (dicere) meorum morum.
  3. Deos quaeso ut istaec (prohibere).
  4. Nuntiatum est deos (quaerere) ut istaec (prohibere).
  5. Incertum fuit cur ille ut se (amare) (facere) sedulo.
• Prevedite na latinski.
  1. Ja ću poći na forum, da njega oslobodim; ti idi unutra.
  2. Tako je kako kažeš; molim bogove da bude zdrav.

Consecutio temporum - petminutni ispit

• Dopunite odgovarajućim konjunktivom glagola u zagradi.
  1. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam acerbissimum hostem (coercere).
  2. tuas petitiones ita coniectas ut (vitare) (posse) non (videre), effugi.
  3. Sic enim iam tecum loquar, non ut odio (permovere) (videre), sed ut misericordia.
• Prevedite na latinski.
  1. Doći ću na forum tako da ni od koga ne budem viđen.
  2. Tako je zdrav da ne ustaje iz kreveta.

23  Zavisno uzročne rečenice

1. quod, quia
   signali u G: ob eam causam, propterea, eo, ideo, idcirco, ob hoc, inde: uz njih dolazi "gotovo isključivo" quod. eo, in eo, pro eo: također češće slijedi quod.
2. cum + con (po consecutio): logički razlog (semantika!);
   Z najčešće stoji ispred G (za razliku od quod, quia)
3. quando, quandoquidem: općepoznat, sam po sebi razumljiv uzrok
   (uz quando je mnogo češća vremenska rečenica!) Vos, Quirites, quoniam iam nox est, in vestra tecta discedite!
   Sane gaudeo quod te interpellavi (= faktično quod), quoniam quidem tam praeclarum mihi dedisti iudici testimonium.
4. siquidem + ind (također i uzročno; uzrok se ne smatra bezuvjetno istinitim. Miješanje kauzalnog i kondicionalnog odnosa.)
   laetum euenit auspicium, siquidem a parte dextra repente aquila aduolauit
5. ut (rijetko sicut) + esse (odmah poslije veznika); poredbeno s uzročnim značenjem
6. dum (isto vrijeme G i Z)
   uerum ego liberius altiusque processi, dum me ciuitatis morum piget taedetque.
   in has clades incidimus, dum metui quam diligi maluimus.
   Numidae tantummodo remorati, dum in elephantis auxilium putant, postquam eos impeditos ramis arborum atque ita disiectos circumueniri uident, fugam faciunt.

con (po consecutio)

non (eo) quo... non (eo) quod... non ideo quod... non idcirco quod (rijetko: non quia)... non (eo) quo(d) non (ili: nullus)... non quia non... non quin...

• + ind ( DRUGA zavisna rečenica): sed quod... sed quia...
• + con: sed ut... sed ne... con
• + Po potrebi: sed tamen... sed verum...

1. ac sane, quod difficillimum in primis est, et proelio strenuos erat et bonus consilio
2. Quid enim ego laboravi aut quid egi, aut in quo evigilarunt curae et cogitationes meae, siquidem nihil peperi tale, nihil consecutus sum, ut eo statu essem, quem neque fortunae temeritas neque inimicorum labefactaret iniuria?
3. bellum scripturus sum, quod populus Romanus cum Iugurtha rege Numidarum gessit, primum quia magnum et atrox uariaque uictoria fuit, dein quia tunc primum superbiae nobilitatis obuiam itum est
4. ergo quia impunitum non debet esse peccatum, puniatur a te, ne puniaris pro illo.
5. intellegebat, non meritis suis, quia meretrix est, sed gratia dei sibi filium esse concessum
6. Iugurtham, quem Masinissa, quod ortus ex concubina erat, priuatum dereliquerat, eodem cultu quo liberos suos domi habuit.
7. periculose uidetur a paucis emi quod multorum est.
8. Quando igitur nunc quoque a magistratibus populi Romani more maiorum multa dicitur vel minima vel suprema, observari solet, ut oves genere virili appellentur; atque ita M. Varro verba haec legitima, quibus minima multa diceretur, concepit: "M. Terentio, quando citatus neque respondit neque excusatus est, ego ei unum ovem multam dico"
9. Bellum, quod adversus socios gestum est, sociale bellum vocetur licet, ut extenuemus invidiam; si verum tamen volumus, illud civile bellum fuit. Quippe cum populus Romanus Etruscos, Latinos Sabinosque sibi miscuerit et unum ex omnibus sanguinem ducat, corpus fecit ex membris et ex omnibus unus est
10. uidet neque per uim neque insidiis opprimi posse hominem tam acceptum popularibus, quod erat Iugurtha manu promptus et appetens gloriae militaris
11. hinc iam per otium in urbem reduci quid tibi obviam processerit officiorum plausuum, fletuum gaudiorum magis temptant vota conicere quam verba reserare. siquidem cernere erat refertis capacissimae domus atriis illam ipsam felicissimam stipati reditus tui ovationem, dum alii osculis pulverem tuum rapiunt, alii sanguine ac spumis pinguia frena suscipiunt...
12. Quare haec quod tesca dixit, non erravit, neque ideo quod sancta, sed quod ubi mysteria fiunt attuentur, tuesca dicta.¹
13. Sed quod harum rerum nullum erat apertum crimen, quo argui posset, non putabant de tali tamque claro viro suspicionibus oportere iudicari.
14. scito enim me redisse cum veteribus amicis, id est cum libris nostris, in gratiam; etsi non idcirco eorum usum dimiseram, quod iis suscenserem, sed quod eorum me suppudebat.
15. Mihi autem cum Murena, iudices, et magna et vetus amicitia est, quae in capitis dimicatione a Ser. Sulpicio non idcirco obruetur quod ab eodem in honoris contentione superata est.

1. Zato što su u nečijim knjigama, npr., našli to ime, smatrali su da se sve žene koje izvode koempciju (coemptio, oblik kupoprodaje), zovu "Gaje".
2. Donoseći odluku (in + gerund) dijelom nisu bili odlučni (fortis) zato što se ničega nisu bojali, dijelom zato što su se [bojali] svega.
3. No (vero, na 2. mjestu u reč.) zar će itko oklijevati da proglasi Cezara imperatorom? Njegova dob svakako nikoga neće odvratiti od ovakve odluke (sententia), budući da je vrlinom nadmašio dob.
4. Premda se nismo nadali, ipak smo željeli pismo od tebe; donio (reddere) nam ga je prastari djedica (gerulus antiquus), prikladan da mu (idoneus inventus cui + con) se s pravom povjeri ponovna služba, budući da je prvu tako [dobro] obavio (deferre).

Korelativne uzročne rečenice

1. Haec eo libentius, Mela, fili carissime, refero, quia video animum tuum a civilibus officiis abhorrentem et ab omni ambitu aversum hoc unum concupiscentem, nihil concupiscere - ut eloquentiae tamen studeas.
2. Helvetii seu quod timore perterritos Romanos discedere a se existimarent, eo magis quod pridie superioribus locis occupatis proelium non commisissent, sive eo quod re frumentaria intercludi posse confiderent, commutato consilio atque itinere converso nostros a novissimo agmine insequi ac lacessere coeperunt.
3. Non eo dico, C. Aquili, quo mihi ueniat in dubium tua fides et constantia aut quo non in eis quos tibi aduocauisti, uiris lectissimis ciuitatis, spem summam habere P. Quinctius debeat.
4. Videbatur plus in ea urbe recipienda laboris fore, non eo solum, quod tota hostium erat, sed etiam quod parte Nepesinorum prodente civitatem facta erat deditio.
5. ego tamen <me> teneo ab accusando, vix mehercule, sed tamen teneo, vel quod nolo cum Pompeio pugnare (satis est quod instat de Milone) vel quod iudices nullos habemus.
6. id ibique et in omni Africa, quae procul a mari incultius agebat, eo facilius tolerabatur, quia Numidae plerumque lacte et ferina carne vescebantur
7. ignosco, et eo magis quod est contra illud iudicatum.
8. neque ideo de iniuria non addiderunt quod in aliis rebus non adderent, sed ne ipsi iudicarent posse homines servos iure arma capere et manum cogere, neque quod putarent, si additum esset, posse hoc talibus viris persuaderi non iniuria factum, sed ne quod tamen scutum dare in iudicio viderentur iis, quos propter haec arma in iudicium vocavissent.
9. sed tamen, quod <te> ab eo egregie diligi sensi, multo amicior ei sum factus.

Vježba: zavisne rečenice

1. Atque hoc etiam sunt timendi magis, quod, quid cogitent, me scire sentiunt neque tamen permoventur.
2. Atque ego ut vidi, quos maximo furore et scelere esse inflammatos sciebam, eos nobiscum esse et Romae remansisse, in eo omnes dies noctesque consumpsi, ut, quid agerent, quid molirentur, sentirem ac viderem, ut, quoniam auribus vestris propter incredibilem magnitudinem sceleris minorem fidem faceret oratio mea, rem ita comprehenderem, ut tum demum animis saluti vestrae provideretis, cum oculis maleficium ipsum videretis.
3. Cum a me quoque id responsum tulisses, me nullo modo posse isdem parietibus tuto esse tecum, qui magno in periculo essem, quod isdem moenibus contineremur, ad Q. Metellum praetorem venisti.
4. dixisti paulum tibi esse etiam nunc morae, quod ego viverem.
5. Itaque, ut comperi legatos Allobrogum belli Transalpini excitandi causa a P. Lentulo esse sollicitatos, facultatem mihi oblatam putavi, ut, quod erat difficillimum, quodque ego semper optabam ab dis inmortalibus, ut tota res non solum a me, sed etiam a senatu et a vobis manifesto deprehenderetur.
6. ista quidem sica quibus abs te initiata sacris ac devota sit, nescio, quod eam necesse putas esse in consulis corpore defigere.
7. Magna dis inmortalibus habenda est gratia, quod hanc pestem totiens iam effugimus.
8. Nunc illos, qui in urbe remanserunt, atque adeo qui contra urbis salutem omniumque vestrum in urbe a Catilina relicti sunt, quamquam sunt hostes, tamen, quia sunt cives, monitos etiam atque etiam volo.
9. Principio ut Catilina paucis ante diebus erupit ex urbe, cum sceleris sui socios huiusce nefarii belli acerrimos duces Romae reliquisset, semper vigilavi et providi, Quirites, quem ad modum in tantis et tam absconditis insidiis salvi esse possemus.
10. Sed cur tam diu de uno hoste loquimur, et de eo hoste, qui iam fatetur se esse hostem, et quem, quia, quod semper volui, murus interest, non timeo?
11. Quae quoniam in senatu inlustrata, patefacta, comperta sunt per me, vobis iam exponam breviter, Quirites, ut, et quanta et quam manifesta et qua ratione investigata et comprehensa sint, vos, qui et ignoratis et expectatis, scire possitis.
12. quia mihi vehementer haec videntur misera atque miseranda, idcirco in eos, qui ea perficere voluerunt, me severum vehementemque praebeo.
13. quot ego tuas petitiones ita coniectas, ut vitari posse non viderentur, parva quadam declinatione et, ut aiunt, corpore effugi!
14. Quare, quoniam id, quod est primum, et quod huius imperii disciplinaeque maiorum proprium est, facere nondum audeo, faciam id, quod est ad severitatem lenius et ad communem salutem utilius.
15. Quos si meus consulatus, quoniam sanare non potest, sustulerit, non breve nescio quod tempus, sed multa saecula propagarit rei publicae.
16. Quos ego a Catilina non revoco; nam neque ab eo divelli possunt et pereant sane in latrocinio quoniam sunt ita multi, ut eos carcer capere non possit.

24  Pogodbene rečenice

• reliquas merces commeatusque ad obsidionem urbis, si accidat, reservant.
• quid est relicuum nisi uis uestra, quo moueri possit?
• praeterea si quid meque uobisque dignum petiueris, haud repulsus abibis.
• ad hoc si iniuriae non sint, haut saepe auxili egeas.
• nam ego quidem uellem, et haec, quae scribo, et illa, quae antea in senatu questus sum, uana forent potius, quam miseria mea fidem uerbis faceret.
• me manibus impiis eripite, per maiestatem imperi, per amicitiae fidem, si ulla apud uos memoria remanet aui mei Masinissae.
• quod si tam uos libertatis curam haberetis, quam illi ad dominationem accensi sunt, profecto neque res publica sicuti nunc uastaretur et beneficia uestra penes optimos, non audacissimos forent.
• qui (Iugurtha) si dediticius est, profecto iussis uestris oboediens erit; sin ea contemnit, scilicet existimabitis, qualis illa pax aut deditio sit, ex qua ad Iugurtham scelerum impunitas, ad paucos potentis maximae diuitiae, ad rem publicam damna atque dedecora peruenerint; nisi forte nondum etiam uos dominationis eorum satietas tenet et illa quam haec tempora magis placent, cum regna prouinciae leges iura iudicia bella atque paces, postremo diuina et humana omnia penes paucos erant;
• quae nisi quaesita erunt, nisi uindicatum in noxios, quid erit relicuum, nisi ut illis qui ea fecere oboedientes uiuamus?
• quibus iuuantibus quibusque ministris ea egerit, quamquam intellegat populus Romanus, tamen uelle manufesta magis ex illo habere. si uerum aperiat, in fide et clementia populi Romani magnam spem illi sitam; sin reticeat, non sociis saluti fore, sed se suasque spes corrupturum.
• Tempus erat autem difficillimum, quo neque frumenta in hibernis erant neque multum a maturitate aberant; ac civitates exinanitae, quod Afranius paene omne frumentum ante Caesaris adventum Ilerdam convexerat, reliqui si quid fuerat, Caesar superioribus diebus consumpserat; pecora, quod secundum poterat esse inopiae subsidium, propter bellum finitimae civitates longius removerant.

1. Ako nisi ovladao (imperare) samim sobom, kako od drugih možeš očekivati (sperare) tišinu?
2. Bez kakve (quantus) bi zaštite ostao (praesidio destituere) život da nitko ne uči niti poučava medicinu!
3. Stoga, ako si za (alicui videri), daj mu svoju kćer za ženu (nuptum, supin).
4. No (Age), kad bi netko htio postati valjan (bonus) u onoj vještini (facultas) u kojoj su valjani kuhari, koji se smatraju osobitim znalcima (scitus), odakle bi (mu) to bilo moguće (fieri)?

25  Hrvatske pogodbene rečenice

Barić et al,

Hrvatska gramatika, Zagreb: Školska knjiga, 1997, § 1646-79.

Katičić, Radoslav,

Sintaksa hrvatskoga književnog jezika. Nacrt za gramatiku, Zagreb: JAZU, 1986, § 641-698.

• Ako će on takvi biti, ja ću ga ubiti. Ako ikada nešto ustrebaš, javi se. Ali ako ona to ne bude htjela da shvati, onda sam nastradao.
• Ja bih ga kontentao, ako bi se moglo.
• Putujem li po kiši, neće biti dobro. Osluhnem li bolje, čut ću njegovo disanje.

26  Pogodbene rečenice: specijalni slučajevi

modalni glagol, gerundiv + esse

(= GGP § 641a)
Si velim nominare homines qui emerint, nonne possum?

dopusna ili suprotna nijansa

("čak i ako", äli ipak")
Si oculi peccent, tamen inest in eis vis videndi. Neque tu hoc dicere audebis neque, si cupias, licebit.

naglašena faktičnost

(ßigurno"; = GGP § 641b, c)
Si diligenter attendamus, apta inter se intellegemus haec.

često: modalni glagoli

(= GGP § 643.2)
Quid facere potuissem nisi tum consul fuissem; consul esse qui potui nisi eum vitae cursum tenuissem a pueritia?

uvijek: paene, prope

(= GGP § 643.1)
Hoc paene fecit nisi tua malitia affuisset.

gotovo uvijek: gerundiv

(= GGP § 643.2)
Si Caesar negotium confici vellet, diducendi erant milites.

gotovo uvijek: con. periphr.

(= GGP § 643.3)
Illi ipsi qui remanserant agros omnes relicturi erant nisi ad eos Metellus litteras misisset.

ponekad: naglašavanje izvjesnosti posljedice

(= GGP § 643.4)
Praeclare viceramus nisi spoliatum, inermem, fugientem Lepidum recepisset Antonius.

faktičnost

(u Z obično c impf)
Erat unum iter Ilerdam si reverti vellent, alterum si Tarraconem peterent.

konativni imperfekt

već započeta radnja
Si per Metellum licitum esset, matres illorum miserorum veniebant.

1. nam vigilante Venere si veniant eae, ita sunt turpes, credo ecastor Venerem ipsam e fano fugent.
2. Di me perdant si ego tui quicquam abstuli
3. perii hercle: ille nunc intus turbat, hunc si amitto hic abierit.
4. sed nisi molestumst, nomen dare vobis volo comoediai; sin odiost, dicam tamen
5. Si ego minam non ultus fuero probe, quam lenoni dedi, tum profecto me sibi habento scurrae ludificatui.
6. si id facere non queunt, domum abeant.

1. (Ire) si (ire).
2. Si vos (valere), nos (valere).
3. Si ille Romam modeste (venire), recte domi (esse) (posse).
4. Non ego homo trioboli (esse), nisi ego illi mastigiae (exturbare) oculos atque dentes.
5. Egone istuc ausim facere, praesertim tibi? quin si (ferire) (videre) te, extemplo (dolere).
6. si urbem (diripere) (dare), (vereri) ut nemo satis nobis (prodesse) (posse).
7. ipsae optime (considerare), vestri similes feminae (esse)ne Romae; si enim non (esse), (videre), ut (exire) (posse).

Zavisni hipotetički period

1. Micipsa pater meus moriens mihi praecepit, uti eniterer domi militiaeque quam maximo usui esse populo Romano; si ea fecissem, in uestra amicitia exercitum diuitias munimenta regni me habiturum.
2. Masinissa nos ita instituit, patres conscripti, ne quem coleremus nisi populum Romanum, si huic imperio fortuna mutaretur, una occidendum nobis esse.
3. Iugurtha respondit populum Romanum neque recte neque pro bono facturum, si ab iure gentium sese prohibuerit.
4. C. Memmius producto Iugurtha uerba facit, si uerum aperiat, in fide et clementia populi Romani magnam spem illi sitam; sin reticeat, non sociis saluti fore, sed se suasque spes corrupturum.
5. clam in Numidiam Bomilcarem dimittit, ueritus, ne relicuos popularis metus inuaderet parendi sibi, si de illo supplicium sumptum foret.
6. Sed postquam Roma egressus est, fertur saepe eo tacitus respiciens postremo dixisse: "Urbem uenalem et mature perituram, si emptorem inuenerit."
7. Deinde Iugurtha postero die cum Aulo in colloquio uerba facit: si secum foedus faceret, incolumis omnis sub iugum missurum.
8. magna uoce Siccensis hortatur, uti cohortis ab tergo circumueniant: fortunam illis praeclari facinoris casum dare; si id fecerint, postea sese in regno, illos in libertate sine metu aetatem acturos.
9. timebat iram senatus, ni paruisset legatis
10. legati ex oppido Lepti ad Metellum uenerant orantes, uti praesidium praefectumque eo mitteret: ni id festinaret, in summo periculo suam salutem, illorum socios fore.

1. Legati su javili da će grad biti u opasnosti ako ne bude poslana pomoć.
2. Bojali su se da ćemo se naljutiti ako se ne pokore.
3. Naredio im je da to učine, ako žele provesti vijek u slobodi.
4. Obećao im je da će biti pokoreni bez ikakve štete ako učine ono što on želi.
5. Bojao se da će se ostali previše prepasti ako kazni vođu.

1. legatis respondit diem se ad deliberandum sumpturum: si quid vellent, ad Id. April. reverterentur.
2. si vim facere conentur, prohibiturum ostendit.
3. Nos certe sumus qui dicimus et Zenonem et Chrysippum maiora egisse quam si duxissent exercitus, gessissent honores, leges tulissent
4. praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transire conentur, prohibere possit.
5. Labienus, ut erat ei praeceptum a Caesare ne proelium committeret, nisi ipsius copiae prope hostium castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus fieret, monte occupato nostros expectabat proelioque abstinebat.

1. Temistoklo je shvatio da, ako dođe onamo, mora izgubiti život (perire).
2. Što je važno kako mudrac dostiže mir (= ad otium venire), da li zato što ga je ostavila (deesse) država ili on (ipse) državu, ako će država ostaviti sve?
3. Ipak se nisu usudili ostati na istom mjestu, jer je postojala opasnost da, ako dio neprijateljskih brodova savlada Eubeju, budu pritisnuti opasnošću s dvije strane (anceps periculum).

Pogodbene rečenice: ispit

1. decrevere, nisi regnum (dedere), uti in diebus proximis decem Italia (decedere).
2. Nisi (vindicare) in noxios, quid (esse) relicuum, nisi ut illis qui ea fecere oboedientes (vivere)?
3. si iniuriae non (esse), haut saepe auxili (egere).
4. Bomilcarem dimittit, veritus, ne relicuos popularis metus (invadere) parendi sibi, si de illo supplicium (sumere).
5. Sed de omnis civitatis moribus si (parare) (disserere), tempus quam res maturius me (deserere).

1. Žarko želim da sa mnom razgovaraš, ako imaš slobodnog vremena.
2. Da imaš slobodnog vremena, žarko bih želio da sa mnom razgovaraš.
3. Ako bi imao slobodnog vremena, žarko bih želio da sa mnom razgovaraš.
4. Pričaju da on s tobom razgovara ako ima slobodnog vremena.

27  Predispit 1: uzročne, pogodbene, posljedične

1. Quandoquidem igitur non ita facile (posse) (respondere), id ipsum forte facilius hac ratione (invenire) (posse).    (4)
2. Caesar omnes conservavit militibusque suis (commendare) ne qui eorum (violare) neu quid sui (desiderare).    (3)
3. (Ciceron Atiku:) Deliberatio autem omnis haec est, si Pompeius Italia (excedere), quod eum (facere) (suspicari), quid mihi (agere); et quo facilius consilium (dare) (posse), quid in utramque partem mihi in mentem (venire) (explicare) brevi.    (8)
4. Rex autem in qua nave (vehere), ut (scire), Hannibal (facere).    (3)
5. Quod ni Catilina (maturare) pro curia signum sociis (dare), eo die post conditam urbem Romam pessumum facinus (patrare).    (3)

28  Poredbene rečenice

To ću učiniti kako si rekao.
Nu mislio Toporko, ne mislio, sve ostade onako kako djed bijaše odredio.
On će te razumjeti kao što bi i ti njega razumio.
Kao što znate, on je k nama došao tek prije nekoliko dana.
Ona, kao da je osjetila pogled i misao u njemu, povuče haljinu na grudima.
Što je nada manja, veća je vjera.
Čim više urade, tim će se bolje izvještiti.

Poredbene s indikativom

Quemadmodum de ceteris rebus solet, sic de amicitia disputat.
Quanto uos attentius ea agetis, tanto illis animus infirmior erit.
Eo crassior est aër, quo terris propior.
Date operam ne simili utamur fortuna atque usi sumus.
Te ego faciam hodie, proinde ac meritus es, ut miser sis.
Ego tui Bruti rem sic ago ut suam ipse non ageret.
Pecunia sic in quosdam homines, quomodo denarius in cloacam cadit.
Contemnite paupertatem: nemo tam pauper vivit quam natus est.
Vasa omnia, ut exposita fuerant, abstulit.
Epistulam, sicut erat signata, sub puluinum subiecit.²

Poredbene s komparacijom

1. Ako slijedi priložna rečenica (zamjenjuje priložnu oznaku), ona je u indikativu (ili stoji apsolutni konjunktiv).
2. Ako je u G imperativ, a u poredbenoj zapovijed, tad u Z stoji konjunktiv: Depugna potius quam servias! (depugna! - ne servias!)

1. Spiritum remittunt: laborantem imitantur.
2. Me clamor circumsonat: supra ipsum balneum habito.
3. Clamat: ei vox sua in balineo placet.
4. Biberarius clamat: botularius clamat.³

Pogodbeno-poredbene

1. Tecum agam non secus ac si meus esset frater isto in loco.
2. Qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt iniustitia ut si in suam rem aliena convertant.
3. Sic eas disputationes exponam quasi agatur res, non quasi narretur.
4. Parui primo ortu sic iacent tamquam omnino sine animo sint.
5. Sero nimis, patres conscripti, de rei publicae salute consulimur, sero ad fatalia iussa respicimus more languentium, qui ad summos medicos nisi in summa desperatione non mittunt, proinde quasi peritioribus viris maior facienda sit cura, cum omnibus morbis occurri sit melius.
6. Ad occidendum autem Nigrum primipilarem Iulianus miserat, stulte ad eum qui haberet exercitus, se tueri posset, proinde quasi qualis libet imperator a primipilario posset occidi.
7. hoc enim ab istis saepe dicitur; proinde quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur!
8. Si tacebitur, elicienda responsio est aut, quoniam taciturnitas imitatur confessionem, pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem.
9. Si quis opinionem tibi excitet, quasi peccavit, tu tecum: Num certo mihi constat, an hoc sit peccatum? aut si peccaverit, an se ipse peccati reum non damnaverit? Hoc enim perinde est ac si suum ipsius vultum dilaceret. Latinitas nova
10. umbrosae penitus patuere cauernae,
    non secus ac si qua penitus ui terra dehiscens
    infernas reseret sedes et regna recludat
    pallida

1. veznici s elementom si - protaze potencijalne (konjunktiv po consecutio) i irealne
2. veznici bez si - konjunktiv u zavisnoj po consecutio: tamquam, (perinde, proinde) quasi (!)

1. Hunc aeque amaui atque illum amaui.
2. Languet iuuentus nec perinde, atque debebat, in laudis et gloriae cupiditate uersatur.
3. Dixi non secus ac sentiebam.
4. sicut lilium inter spinas sic amica mea inter filias
5. Ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Neruios detulerant.
6. Urbana etiam dissimulatio est cum alia dicuntur ac sentias, cum aliter sentias ac loquaris.

1. Dico non secus, ac (sentire).
2. Egnati absentis rem ut (tueri) aeque a te peto, ac si mea negotia (esse).
3. Haec sicut (exponere), ita (gerere).
4. In his litteris longior fui, quam (velle).
5. Ita (sentire), ut (loqui).
6. Quae omnia sunt citius facta, quam (dicere).
7. Quasi mea culpa bona (perdere), ita est mihi inimicus.
8. Ratio ordoque agminis aliter se habebat, ac Belgae ad Nervios (deferre).

1. Boljeg su duha nego dio patricija. (= animo aliquo esse)
2. Grade kao da su dobrostojeći.
3. Mog sina republika grli, čini mi se, kao taoca moga konzulata.
4. Oči i uši mnogih tebe će, kao što su i dosad činile, uhoditi i nadzirati.
5. Odluka senata zatvorena je u tablicama kao mač skriven u koricama.
6. Volim te jednako kao što sam volio nju.

1. Premda je ovo senatu jasno, ovaj je čovjek ipak živ.
2. Premda je zločinac, sudjeluje u politici.
3. Premda smo hrabri, ne možemo zauvijek izbjegavati njegove strelice.
4. Premda te noćna straža na Palatinu ne dira, znaj da su tvoji planovi otkriveni.
5. Premda ti to ne vidiš, tvoja je urota sputana znanjem svih senatora.
6. Premda zloupotrebljavaš našu strpljivost, ipak će tvoj bijes biti okončan.

1. Veniesne? - Quamquam mihi non placet, veniam.
2. Scisne quis id fecerit?
3. Visne mihi dicere quota hora sit?
4. Num licebat P. Scipioni privato Ti. Gracchum interficere?
5. Nonne nimis antiqua sunt illa de C. Servilio Ahala?
6. Num huic rei publicae deest virtus?
7. Num Catilinam perferemus?

29  Dopusne (koncesivne) rečenice

Latinski

quamquam, quamuis, etsi, etiamsi, tametsi, licet, cum, ut

Hrvatski

iako, ako i, premda, mada, neka, koliko god; da, ma, makar; da, i da, kad, i kad

Signali u glavnoj

tamen, at, attamen, uerum tamen, certe, at certe, tamen certe, saltem, nihilominus (tamen) - hrvatski: ipak, opet

S indikativom

quamquam

S indikativom i konjunktivom

etsi; pojačano etiamsi; tametsi (rijetko); tamenetsi; si. Konstruiraju se kao pogodbene (samo tametsi vrlo rijetko stoji s con).

S konjunktivom

• quamuis - uz pojmove koji dopuštaju komparaciju ("ma koliko"). To znači da u quamquam mortuus est ne možemo zamijeniti quamquam s quamuis.
• licet + primarni konjunktiv iz consecutio (praes / perf)
• cum (konjunktiv po consecutio); često uz tamen; pojačavanje s praesertim
• ut, zanijekano ut non (pazi GGP!); pojačano ut iam, iam ut

1. Ducam licet uxorem, te tamen odero.
2. Etiamsi propter amicitiam uellet eum ab inferis euocare, propter rem publicam non fecisset.
3. Exercitus ut non referat pedem, insistet certe.
4. Fratres quamquam etiam caritate ipsa, tamen amore maxime continentur.
5. Haec si tecum, ut dixi, patria loquatur, nonne impetrare debeat, etiam si uim adhibere non possit?
6. Homines etsi aliis multis, tamen hoc uno plurimum a bestiis differunt.
7. Illa, quamuis ridicula essent, sicut erant, mihi tamen risum non mouerunt.
8. Legem illam appellare fas non est, et ut sit lex, non debemus illam Hirtii legem putare.
9. Locus hic apud nos, quamuis subito uenias, semper liber est.
10. Nullum scelus, licet illud fortuna exornet muneribus suis, licet tueatur ac uindicet, inpunitum est.
11. per me tibi obstiti, quamquam uidebam perniciem meam cum magna calamitate rei publicae esse coniunctam.
12. Quasi uero mihi difficile sit quamuis multos nominatim proferre uicinos meos qui suos liberos agricolas assiduos esse cupiunt.
13. Quod crebro quisque uidet, non miratur, etiamsi, cur fiat, nescit.
14. Socrates, cum facile posset educi e custodia, noluit.
15. Stultitiam accusare quamuis copiose licet.
16. Ut summa haberem cetera, temporis quidem certe uix satis habui.
17. Tametsi tu scio quam sis curiosus et quam omnibus peregrinantibus gratum sit minimarum quoque rerum, quae domi gerantur, fieri certiores, tamen in hoc te deprecor, ne meum hoc officium arrogantiae condemnes, quod hunc laborem alteri delegavi, non quin mihi suavissimum sit et occupato et ad litteras scribendas, ut tu nosti, pigerrimo tuae memoriae dare operam, sed ipsum volumen, quod tibi misi, facile, ut ego arbitror, me excusat.
18. populus Romanus interea, tametsi multis incommodis difficultatibusque adfectus est, tamen nihil aeque in re publica atque illam veterem iudiciorum vim gravitatemque requirit.
19. in hac causa, iudices, tametsi utrumque esse arbitror perspicuum, tamen de utroque dicam
20. ita contra me ille dicet, quamvis sit ingeniosus, ut non nullum etiam de suo ingenio iudicium fieri arbitretur.
21. est tamen hoc aliquid, tametsi non est satis

29.1  Granične upotrebe

29.1.1  Koncesivni konjunktiv

29.1.2  Etsi, quamquam, licet uz particip, pridjev ili prilog

Quamquam quid loquor?
Quamquam, patres conscripti, quae potest esse in tanti sceleris immanitate punienda crudelitas?
Quamquam, quem potissimum Herculem colamus, scire sane uelim.

30  Vremenske rečenice

30.1  Postquam

1. Hic cum in Italiam bellum inferre meditaretur, nono anno, postquam in Hispaniam venerat, in proelio pugnans adversus Vettones occisus est.
2. Mirabile autem illud, quod, eo ipso tempore quo fieret indicium coniurationis in senatu, signum Iovis biennio post quam erat locatum in Capitolio conlocabatur.
3. At Hamilcar posteaquam mare transiit in Hispaniamque venit, magnas res secunda gessit fortuna.
4. Requirit quae sit, postquam eam vidit, senex
5. biennium iam factum est, postquam abii domo.
6. Postquam nec, ut dederent se, conpellere neque capere obsidendo poterat, ne duabus oppugnationibus nequiquam fatigatus miles esset, quam prius intactam urbem reliquerat, diripuit.

30.2  Cum, ubi, ut

1. ubi ad ipsum veni devorticulum, constiti
2. ubi vi opus erat, cuncti aderant
3. abiit, simulac sol occidit
4. Tu tamen simulac me designatum audieris, ut tibi curae sit, quod ad pantheras attinet, rogo.
5. neque enim stulte Appius, qui, simulatque Dolabella accessit ad tribunal, introierat in urbem
6. Ceterum, ubi primum sub ictu teli fuerunt, duabus simul portis erumpitur
7. Ubi primum agger iniunctus muro est, et cohors regia, quos Nicatoras appellant, transcendit, et scalis multis simul partibus inpetus in urbem est factus.
8. ipse, cum primum per anni tempus potuit, ad exercitum contendit.

1. Pošto je vidio ženu, počeo se raspitivati čija je.
2. Pošto sam učinio ono što sam htio, poželio sam nekoga posjetiti.
3. Nemar je porastao pošto nisu na zidinama vidjeli nikoga naoružanog.
4. Čim je mogao, ostavio je vlast.
5. Čim sam čuo, i ja sam postao isti taj (znaš o kome govorim).
6. Ali o tome više i mnogo drugoga čim nađem nešto slobodnog vremena.

VITIATA VITIATORIS AVT MORTEM AVT INDOTATAS NVPTIAS PETAT. Dives pauperem de nuptiis filiae interpellavit tertio; ter pauper negavit. profectus cum filia naufragio expulsus est in divitis fundum. appellavit illum dives de nuptiis filiae; pauper tacuit et flevit. dives nuptias fecit. redierunt in urbem; vult pauper educere puellam ad magistratus. dives contradicit.

Educatur ad magistratus puella. quid times? certe uxor est tua. Queri nec de morte poteris, si hanc puella maluerit: nemo umquam raptor serius perit. Vt litus agnovi, naufragus in altum natavi. Quid times, si exorasti? Accessit ad me primum: 'filiam tuam ducere volo' inquit 'uxorem'; non flevi. tunc enim licuit negare. Nuptias filiae tamquam naufragium meum flevi. Naufragus plus de litore queror. Inter naufragium et nuptias ne una quidem nox interfuit. Differ nuptias, dum flere socer desinat. Putat me iam filiam commisisse sibi, cum hic se necdum committat uxori? Lacrimis inter verba manantibus venio; talis et filiae nuptiis fui. Si rapta est, cur optionem recusas? si uxor est, cur times? Loquor, ubi primum licet.

(L. Annaei Senecae Maioris excerpta controversiarum libri octavi)

30.3  Priusquam, antequam

1. + indikativ: istovremenost, prijevremenost (usporedba), uglavnom G niječna
2. + konjunktiv (pretpostavljena, tj. neostvarena radnja: "prije nego što su mogli", G sprečava ostvarivanje radnje u Z)

1. Nunc, antequam ad sententiam redeo, de me pauca dicam.
2. prius quam exercitus aut instrui aut sarcinas colligere, denique ante quam signum aut imperium ullum accipere quiuit, equites Mauri atque Gaetuli in nostros incurrunt.
3. Sed prius quam huiusce modi rei initium expedio, pauca supra repetam
4. Numidae, prius quam ex castris subueniretur, sicuti iussi erant, in proximos collis discedunt.
5. Igitur postero die, prius quam ad oppugnandum egrederetur, equitatum omnem pro castris agitare iubet

1. summis et clarissimis huius civitatis viris litteras a me prius aperiri quam ad senatum deferri placuit
2. Venisti paulo ante in senatum. Quis te ex hac tanta frequentia totque tuis amicis ac necessariis salutavit?
3. meo nomine supplicationem decrevistis, qui honos togato habitus ante me est nemini
4. legatos ante proelium factum ab Adherbale Romam missos audiuerat.
5. ante Carthaginem deletam populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rem publicam tractabant
6. dein tertia nocte multo ante lucis aduentum peruenit in locum tumulosum
7. Et mehercule, Sulla, ante te cognitum multis opem tuli.
8. Qui tametsi contumeliosa dicta rettulerant, prius tamen omnia pati decreuit quam bellum sumere
9. Statuit tamen Metellus, quamquam et aestiuorum tempus comitiorum mora imminuerat et expectatione euentus ciuium animos intentos putabat, non prius bellum attingere, quam maiorum disciplina milites laborare coegisset.

1. Čim je Kartaga razorena, počela je borba između rimskog naroda i senata.
2. Čim je vojska izašla iz logora, Numiđani se povuku na obližnje brežuljke.
3. Čim kažem malo o sebi, vratit ću se na temu.
4. Čim si došao u senat, svi su te pozdravili.
5. Neću ti oprostiti prije nego što zamoliš za oprost.
6. Nisu prestali bježati prije nego što su došli do rijeke.
7. Pismo sam otvorio čim je doneseno pred senat.
8. Prije nego što sam išta rekao, ustao je sa stolca i otišao.

30.4  Dodatna značenja vremenskih rečenica

• cum, quando, postquam, dum: uzročno
• cum, dum, postquam, quando: adverzativno
• quando, dum: pogodbeno (dum modo! optativni konjunktiv)

1. quando lenost, nil mirum facit
2. dum sermonem vereor interrumpere, solus sto
3. abeo ab illis, postquam video sic me ludificarier
4. illi suom officium non colunt, quom tu tuom facis
5. quom intellexeras, quor non dixti Pamphilo?
6. absit, dum modo domum recipiat se
7. dum tu illi quod edit praebeas, numquam fugiet

30.5  Dum

• postanak: > dum "malo vremena" (cf. nondum, interdum)
• mane dum narro; abi modo, ego dum curabo
• + indikativ: istovremeno s glavnom rečenicom, ali nisu počele u isti čas. Najčešće prezent (označava trajnost).

1. Dum loquitur, ipsum accipiter necopinum rapit
2. At ille, dum etiam vocem vult ostendere,
   lato ore emisit caseum
3. Rogat ut resistas, hospes, te hic tacitus lapis,
   dum ostendit quod mandavit, quoius umbram tegit.

30.6  Dum, donec, quoad

1. Nec destitit, donec eius voluntati succubuit maritus
2. caput impositis pressit Amor pedibus,
   donec me docuit castas odisse puellas
3. delibera hoc dum ego redeo
4. paulisper mane, dum edormiscat unum somnum
5. lupus observavit, dum dormitarent canes
6. Rhenus servat nomen donec Oceano misceatur
7. de satis dando vero te rogo, quoad eris Romae tu ut satis des.
8. Epaminondas cum animadverteret mortiferum se vulnus accepisse simulque, si ferrum, quod ex hastili in corpore remanserat, extraxisset, animam statim emissurum, usque eo retinuit, quoad renuntiatum est vicisse Boeotios.
9. sed ad te brevior iam in scribendo incipio fieri dubitans Romaene sis an iam profectus. quod tamen quoad ignorabo, scribam aliquid potius quam committam ut tibi cum possint reddi a me litterae non reddantur.
10. Adice eos qui non aliter quam quibus difficilis somnus est uersant se et hoc atque illo modo componunt, donec quietem lassitudine inueniant
11. Itaque exercebatur plurimum currendo et luctando ad eum finem, quoad stans complecti posset atque contendere.

30.7  Cum temporale (s indikativom)

• Sed amplificatio quamquam habet proprium locum, saepe etiam primum, postremum quidem fere semper, tamen reliquo in cursu orationis adhibenda est, maximeque cum aliquid aut confirmatum est aut reprehensum.

Cum inversum

• Hannibal vix subibat muros, cum patefacta porta erumpunt Romani.
• Aliquando ante portas Troiae pugnabat, cum subito Achilles accurrit Hectorem necandi causa.
• cives salvi videbantur, cum repente hostes impetum fecerunt
• Iam saevissimae bestiae, quae omnibus e regionibus imperii iussu Caesaris Romam apportatae erant, in arenam actae erant, cum subito leo ingens magna voce clamans intravit mediaque in arena consedit.
• Qui postquam in aedis irrupere, diuersi regem quaerere, dormientis alios, alios occursantis interficere, scrutari loca abdita, clausa effringere, strepitu et tumultu omnia miscere, cum interim Hiempsal reperitur occultans se tugurio mulieris ancillae, quo initio pauidus et ignarus loci perfugerat.
• Per idem fere tempus in munitione oppidi, quod sedem bello delegerat, repertus est anulus opere antiquo, scalptura gemmae Victoriam cum tropaeo exprimente; ac subinde Alexandrina nauis Dertosam appulit armis onusta, sine gubernatore, sine nauta aut uectore ullo, ut nemini dubium esset iustum piumque et fauentibus diis bellum suscipi: cum repente ex inopinato prope cuncta turbata sunt.

30.8  Cum historicum (s konjunktivom)

• Nam saepe ego audivi Q. Maximum, P. Scipionem, praeterea civitatis nostrae praeclaros viros solitos ita dicere, cum maiorum imagines intuerentur, vehementissime sibi animum ad virtutem accendi.
• Igitur bello Numantino Micipsa, cum populo Romano equitum atque peditum auxilia mitteret, sperans vel ostentando virtutem vel hostium saevitia facile Iugurtham occasurum, praefecit Numidis
• Ibi cum multa de administrando imperio dissererent, Iugurtha inter alias res iacit oportere quinquenni consulta et decreta omnia rescindi
• M. Scaurus, quem legatum Bestiae fuisse supra docuimus, inter laetitiam plebis et suorum fugam, trepida etiam tum civitate, cum ex Mamilia rogatione tres quaesitores rogarentur, effecerat, uti ipse in eo numero crearetur.

1. Aleksandar, dok se bori u prvim redovima, bude pogođen strelicom.
2. Slava Katonovih vrlina rasla je dokle god je živio.
3. Čekat ću dok se ne vrati.
4. Dok je god Katilina bio u gradu, svim sam se njegovim nasrtajima suprotstavljao.
5. Njega se jedinog trebalo bojati, ali tako dugo dok je bio unutar ovih zidina.

30.9  Vremenske rečenice: vježbe

1. Tum denique interficere cum iam nemo tam inprobus invenire posse qui id non ius fieri fateri
2. caedes tu optumates conferre in ante dies V Kalendae Novembris tum cum multus princeps civitas Roma profugere
3. Quid? cum tu Praeneste occupare nocturnus impetus esse confidere, sensere-ne illa colonia meus praesidium munire?
4. excludere is qui tu ad ego salutatum mane mittere cum ille ipse venire quos ego iam praedicere
5. Esse ego tantum, Quirites, hic invidia tempestas subire dum modo a vos hic horribilis bellum periculum depellere.

1. Podnijet ću sve, samo da svojim mukama vama donesem spas.
2. Otkad ljudi pamte, to se nije dogodilo nikome.
3. Kad su mu oni ukratko odgovorili zašto su došli, tada je iznenada pokazao kolika je sila savjesti.
4. Dok ja stražarim, Katilina iznenada provali iz grada.
5. Čim sam vidio da su oni ostali u Rimu, noći sam i dane utrošio da doznam što spremaju.

31  Pregled višeznačnih konektora

31.1  Quod

1. quod male feci, crucior
2. quod ad me scribis de sorore tua, testis erit ipsa
3. equidem, nisi quod custodem habeo, liberum me esse arbitror
4. scis quod epulum dedi
5. Quod spiratis, quod vocem mittitis, quod formas hominum habetis, indignantur.
6. Legati Carteienses renuntiaverunt quod Pompeium in potestate haberent.
7. Quod Silius te cum Clodio loqui vult, potes id mea voluntate facere.
8. T. Manlius Torquatus bello Gallico filium suum, quod is contra imperium in hostem pugnaverat, necari iussit.

31.2  Ut

1. Neque enim is es, Catilina, ut te aut pudor umquam a turpitudine aut metus a periculo aut ratio a furore revocarit.
2. tamen hoc animo fui semper, ut invidiam virtute partam gloriam, non invidiam putarem.
3. rem huc deduxi, ut tum palam pugnare possetis, cum hostem aperte videretis.
4. Quod expectavi, iam sum adsecutus, ut vos omnes factam esse aperte coniurationem contra rem publicam videretis
5. Mea lenitas hoc expectavit, ut id, quod latebat, erumperet.

31.3  Cum

1. occidis me, cum istuc rogitas
2. istuc sapienter saltem fecit filius, quom diviti homini id aurum servandum dedit
3. septem menses sunt, quom pedem nemo intro tetulit
4. cum tu es liber, gaudeo
5. consumitur vigiliis reliqua pars noctis, cum sua quisque miles conspiceret, quid secum portare posset
6. duo cum faciunt idem, non est idem
7. cum tacent, clamant

32  Odnosne rečenice

• namjerno (glagoli slanja, dolaženja, davanja, biranja... i stalni izrazi s konjunktivom: dignus qui, indignus qui, idoneus qui, aptus qui)
• uzročno (osobito: quippe qui, ut qui, praesertim qui / qui praesertim)
• posljedično - osobito: stalni izrazi s konjunktivom: (non) is est qui... talis / eiusmodi / tantus / tam + pridjev est qui... quis est qui...; "opći izrazi postojanja": sunt qui... non desunt qui... inveniuntur qui... exsistunt qui... exorti sunt qui... "ima ih takvih da"; niječno: nemo est qui, nullus est qui, nihil est quod, non est quod, non habeo quod; upitno: quis est qui... quid est quod... quotus quisque est qui... ?
• dopusno
• pogodbeno

32.1  Relativno povezivanje

1. Omnia matura sunt: victoria, praeda, laus. Quae si dubia aut procul essent, tamen omnis bonos rei publicae subvenire decebat.
2. subicitur etiam L. Metellus tribunus plebis ab inimicis Caesaris, qui hanc rem distrahat, reliquasque res, quascumque agere instituerit, impediat. cuius cognito consilio Caesar frustra diebus aliquot consumptis, ne reliquum tempus amittat, infectis iis quae agere destinaverat, ab urbe proficiscitur atque in ulteriorem Galliam pervenit.
3. is enim fueram, cui cum liceret aut maiores ex otio fructus capere quam ceteris propter variam suavitatem studiorum in quibus a pueritia vixeram, aut si quid accideret acerbius universis, non praecipuam sed parem cum ceteris fortunae condicionem subire, non dubitaverim me gravissimis tempestatibus ac paene fulminibus ipsis obvium ferre conservandorum civium causa

Footnotes: